Musiqiy bezaklar va ularni ijro etish uslublari

Do	C	Cis	cisis	ces
ceses
Re	D	Dis	disis	des	deses
Mi	E	Eis	eisis	es	eses
Fa	F	Fis	fisis	fes	feses
Sol	G	Gis	gisis	ges	geses
Lya	A	Ais	aisis	as	ases
Si	H	His	hisis	B	heses

Asosiy pog’onalarning yuqorida ko’rsatilgan tartibda ko’tarilish va pasayishiga al’teratsiya² deyiladi.
Diapazon. Registr. Tovushlar engarmonizmi
Musiqiy tovushqatorning eng past tovushdan eng yuqori tovushgacha bo’lgan umumiy hajmi musiqiy diapazon deyiladi. Inson tovushi yoki cholg’u sozining diapazoni deganda ular ifodalay oladigan umumiy musiqiy diapazon nazarda tutiladi (masalan, fortepiano diapazoni A₂ – s⁵).
Registr deb, ovoz yoki cholg’u sozining alohida xarakterga ega bo’lgan tovush tusi bilan ajralib turadigan qismi (bo’lak, parcha)ga aytiladi.
Umuman olganda;

• 
  o’rta registrga - kichik, birinchi va ikkinchi oktavalarni;
  
• 
  yuqori registrga - uchinchi, to’rtinchi va beshinchi oktavalarni;
  
• 
  pastki registrga - subkontroktava, kontroktava va katta oktavani kiritish mumkin.
  

Turli cholg’u sozlarining registri ko’pincha bir-biriga mos bo’lmaydi, masalan, basning yuqori registri al’tning pastki registriga mos bo’ladi, yoki valtornada yuqori registrga xos bo’lgan tovushlar klarnetning o’rta registriga to’g’ri keladi.
Shu sababdan, har bir tovush o’zidan yarim ton pastda joylashgan asosiy pog’onaning ko’tarilishi yoki o’zidan yarim ton yuqori joylashgan asosiy pog’onaning pasaytirilishi natijasida hosila tovush bo’lishi mumkin, masalan, fa-diyez va sol-bemol.
Ijroda balandligi bir xil, lekin nomi va yozilishi har xil bo’lgan pog’onalar tengligiga tovushlar engarmonizmi deyiladi. Hosila pog’ona asosiy pog’ona bilan bir xil balandlikda ham bo’lishi mumkin, masalan, si-diyez bilan do yoki fa bemol bilan mi.
Agar tovush ikki baravar ko’tarilsa (asosiy pog’ona ikki marta yarim tonga ko’tariladi) yoki ikki baravar pasaytirilsa ham shu holni ko’ramiz. Masalan, fa-dubl diyez bilan sol; mi-dubl-diyez bilan fa-diyez; mi dubl bemol bilan re; do-dubl bemol bilan si bemol va h.k.


Mavzu bo’yicha аdаbiyotlаr:

1. 
   Rahimov Q. “Musiqa nazariyasi “T. Musiqa” nashryoti, 2007
   
2. 
   Rahimov Q. Musiqaning elеmеntar nazariyasi bo‘yicha mashq va vazifalar to‘plami. Toshkent, “O`zbekiston”, 2006.
   
3. 
   Rahimov Q. Garmoniya bo‘yicha mashq va masalalar to‘plami. «Aloqachi», 2005.
   

1^ Entsiklopedicheskiy muzikal’niy slovar’. Gosnauchizd. BSE. M., 1959., b-97.
² Mark Feezell “Music Theory Fundamentals” High-Yeild Music Theory,vol.1 10-bet

2^ Al’teratsiya – o’zgartirish ma’nosini bildiradi.
³ Mark Feezell “Music Theory Fundamentals” High-Yeild Music Theory,vol.1 11-bet