Musiqa nazariyasi

Nazorat savollari
:
1. Musiqiy shakl deb nimaga aytiladi? 
2. Sezura nima? 
3. Musiqiy ifodaviylikning qanday vositalarini bilasiz? 
4. Kuy nima? 
5. Kulminatsiya nima va u musiqiy asarning qaysi qismiga tо‘g‘ri 
keladi? 
6.Garmoniyaning shakl hosil qiluvchi ahamiyati haqida nimalar bilasiz? 
7. Shakl hosil qilishda ritmning roli nimadan iborat? 
8. Qismlarning musiqiy shakldagi asosiy vazifalarini aytib bering.
9.Bayon qilishning qanday turlarini bilasiz?
10. Musiqiy shaklda rivojlovning qanday tamoyillarini bilasiz?
 
2-mavzu. DAVRIYA VA UNING TURLARI 
Ma’lum darajada yakunlangan musiqiy fikrni ifodalovchi shakl 
davriya
deb 
yuritiladi. Davriya uchun mavzuni namoyish etish (ekspozitsion) vazifasi xos. Shu 
bilan birga davriyaning rivojlanish va yakuniylik darajalari uni nafaqat tarkibiy 
qism, balki mustaqil asar shakli sifatida ham namoyon bо‘lishini ta’minlaydi. 
Mazkur shakl fortepiano miniatyurasi janriga xos bо‘lib, romantizm yо‘nalishi 
kompozitorlari (Friderik Shopen, Robert Shuman) ijodida keng rivojlangan. 
Jumlalar
davriya shaklining tarkibiy qismidir. Davriyaning kadensiya bilan 
yakunlanadigan nisbatan yirik qismi jumla deb ataladi. Davriya asosan ikki 
jumladan tarkib topadi. Jumlalar, о‘z navbatida, ikki: ochiq va yopiq turga 
bо‘linadi. Davriyaning birinchi jumlasi ochiq, ikkinchi jumlasi esa yopiq bо‘ladi. 
Ochiq jumlaning mustaqilligi yopiq jumlanikiga qaraganda nisbatan kamroq
bо‘ladi. Har bir jumla ikki yoki undan ortiq 
iboradan
tarkib topadi. Kadans 
yakuniyligi, ritmik sezura (pauza yoki tovush jaranglashining uzaytirilishi) kabi 
omillar jumla mustaqilligini ta’minlaydi.
Sezuraning belgilari: 
a) musiqiy fikrning dastlabki yoki yangi tonallikda yakunlanishi; 
b) yangi musiqiy fikrning paydo bо‘lishi; 
s) avval berilgan mavzuning о‘zgarishsiz yoki biroz о‘zgargan holda 
takrorlanishi. 
Jumlalar 
kadensiya
deb nomlanadigan garmonik davra bilan yakunlanadi. 
Tо‘liq va tо‘liqsiz kadensiyalar farqlanadi. Tо‘liq kadensiyalar: S-D-T. Tо‘liqsiz 
kadensiyalar: S-T, D-T.
D-T – avtentik kadensiya deyiladi. 
S-T – plagal kadensiya deyiladi. 
Kadensiya davriya shakli ichida joylashishiga kо‘ra о‘rtaliq va yakunlovchi 
turga ajratiladi. О‘rtaliq kadensiya dominantada (ba’zan subdominantada ham) 
yakunlanadigan birinchi jumla oxirida keladi. Yakunlovchi kadensiyalar 
davriyaning oxirida keladi. Ular quyidagi turlarga bо‘linadi: agar tonika primasi 
kuy holatida kelsa, bu turdagi kadensiya mukammal, kuy holatida tonikaning 

---

67 
tersiya yoki kvinta tovushi joylashtirilsa, bu kadensiya nomukammal kadensiya 
sanaladi.