Musiqa nazariyasi

5-
 
§. Tonalliklarni aniklash 
Kalit 
va 
tasodifiy altеratsiya bеlgilari
, kuyning tuzilishi, 
uning tonikasi
(ko‘pincha kuyning oxirgi tovushi – I- pog‘onadir) va T uchtovushligini 
bеlgilovchi tayanch (kuchli hissadagi) tovushlar bеrilgan kuyning lad va 
tonalliklarini aniqlovchi asosiy vositalar hisoblanadi. 

---

62 
Kuyning so‘nggi tovushidan ham tonallikni aniqlash mumkin, lekin har 
doyim emas. Chunki, ba'zi asarlarda, ko’proq xalq qo’shiqlarida kuy oxirida 
birinchi pog’onadan tashqari boshqa pog’onalar ham uchrab turadi. 
Kuyning boshlang‘ich tovushi ham birinchi pog’ona bo’lmasligi 
mumkin. 
Agar kuy jo’r bo’luvchi ovozlarga ega bo’lsa, uning ladi va tonalligini 
aniqlash yanada oson buladi. Buni aniqlashga jo’r bo’luvchi akkordlar katta 
yordam beradi. Oxirgi akkord ko’pchilik hollarda tonika uchtovushligidan tuzilgan 
bo’ladi. 
Ko’rsatilgan qoidalar xilma-xil uslubdagi musiqaga taalluqlidir. 
 
Asosiy tushunchalar: 
kuy, kuy harakatlari, sеkvеntsiya, kulminatsiya, choqqi-
manba, tuzilma , sеzura, davriya , bir tonalli davriya, modulyatsiyali davriya,
jumla, kadеntsiya va uning turlari, ibora, motiv, transpozitsiya.
 
Nazorat savollari va topshiriqlar: 
1.
Asosiy tushunchalarga ta’rif berib, musiqaiy adabiyotdan misol keltiring. 
2.
Qonun-qoidalarga asoslanib, davriya shaklida 1-2 ta kuy bastalab yozing. 
3.
Taklif etilgan kuylarni uch yo‘l bilan tanspozitsiya qiling.
1-mavzu. MUSIQIY SHAKL VA UNING UMUMIY ASOSLARI 

---

63 
1.
 
Musiqiy shakl tushunchasi.
Musiqa asarining tuzilishi 
musiqiy shakl
deb yuritiladi. Musiqa vaqt 
о‘lchovli san’at bо‘lib, ma’lum bir vaqt davomida yoritiladi, о‘zlashtiriladi.
Makonga (fazoga) oid san’at turlaridan farqli о‘laroq, musiqiy yaxlitlik asarni 
oxirigacha eshitib bо‘lgach, uni idrok etish jarayonida tug‘iladi. Har qanday 
musiqiy asar mazmuni shaklni belgilaydi. Musiqiy shakl ma’lum belgilar – 
sezuralar bilan bir-biridan ajratilgan qismlardan tashkil topadi. Sezuraning asosiy 
belgilari: pauza (sukut), uzun notalarda tо‘xtash, kuy-ritmik figuralarning 
takrorlanishi, jumladan, sekvensiyali takrorlanish, sur’at, registr almashinishi, 
yangi mavzuning paydo bо‘lishi, avval bayon qilingan mavzuning takrorlanishi 
hisoblanadi.
Musiqiy shaklni hosil qilishda