Mushaklar odam organizmida asosiy ish bajaruvchi (ishchi) a’zolareffektorlar hisoblanadi. Odamda ikki tip mushaklar: ko‘ndalang larg‘il va

Mushaklar odam organizmida asosiy ish bajaruvchi (ishchi) a’zolareffektorlar hisoblanadi. Odamda ikki tip mushaklar: ko‘ndalang larg‘il va

Mushaklar odam organizmida asosiy ish bajaruvchi (ishchi) a’zolareffektorlar hisoblanadi. Odamda ikki tip mushaklar: ko‘ndalang larg‘il va

silliq mushaklarning bo‘lishi e ’tirof etiladi.

Ko‘ndaIang-targ‘il mushaklar skeletning harakatlanishini, k o lzni

harakatga keltirishini va boshqa muhim harakatlarni amalga oshirishni

ta’minlovchi funksional tizimlami shakllantiradi. K o‘ndalang-targ‘il

mushaklar jumlasiga yurak mushaklari ham kiradi.

Odam va umurtqali hayvonlaming k o ‘ndalang-targ‘il mushaklari

markaziy asab tizimi tomonidan nazorat qilinadi. Ular avtomatiyadan

marhumdirlar, ya?ni markaziy asab tizimi buyrug‘iga qarab ishlash

qobiliyatiga ega erhas. Ular odamning o ‘z xohishi irodasiga b o ‘ysunganligi

tufayli ixtiyoriy mushaklar deyiladi.

Odamning silliq mushaklari ichki a'zolarga xizmat qiladi. Ular

markaziy asab tizimi tomonidan kuchsiz nazorat qiladi, hamda ularga

avtomatizm va xususiy intramural yoki metasimpatik asab turlanishi xos,

ou narsa ularni ko‘p jihatdan o ‘z-o ‘zini boshqarishlarini ta’minlaydi.

Odam ko‘ndalang-targ‘il mushaklarini tuzilmasi

va ularning innervatsiyasi.

Odam skcletining ko‘ndalang-targ‘il mushaklari juda k o‘p miqdordagi

alohida olingan mushak tolalaridan - mioflbrillalardan tashkil topgan, ular

umumiy biriktiruvchi-to‘qimali qinda joylashgan va skelet bilan birikkan

paylarga mahkamlangan.

Ba’zi mushaklarda mushak tolasini hammasi mushak o ‘qi uzunligi

bo‘ylab parallel-tolasimon tipli tarzda joylashgan bo‘ladi. Boshqa xillarda

tolalar bir tomondan markaziy pay tuguniga, boshqa tomondan esa tashqi

pay qiniga birikadi (mahkamlanadi). Ko‘ndalang kesimda bunday tuzilish

qush patini eslatadi - patsimon tip (97-rasm).

Skelet mushakining har bir tolasi bu ingichka (diametri 10 dan 100

mkm gacha) ancha uzun (2-3 sm gacha), ko‘p yadroli yig‘ilma-simplast

hujayralarning birikishidan hosil b olad i.

Mushak tolasining asosiy xususiyati - uning protoplazmasida

(sarkoplazmasida) ko‘p miqdordagi ingichka (diametri 1 mkm) iplarmiofibrillalarning bolish i, ular tolaning uzun o ‘qi bo‘ylab joylashgan

bo‘ladi

Miofibrillalar navbatma-navbat keladigan yaltiroq va to ‘k qismlardan

tashkil topadi. Bu narsa mushak tolasiga doimiy ravishda ko‘zgtashlanadigan ko‘ndalang tasvirlilik (ko‘ndalang-targ‘illik) ni ifodalaydi. Bita

to‘k va unga kelib qo‘shiladigan Z chiziqlari bilan ajralib turadigan ikkita

yaltiroq kompleksini sarkomer deyiladiMiofibrillar aniqrog‘i ularning sarkomerlari bu qisqartiruvchi apparat

bo‘lib, mushak tolasining motoridir.

Ko‘ndalang targ*il mushak tolalarining miofibrillalari uzunasiga to ‘g ‘ri

navbatlanuvchi qism (disk)larga b o‘lingan, bular optik xossalari bilan farq

qiladi. Bu disklardan ba’zilari numi ikki marta sindiradi, ya'ni anizotrop

bo‘Iadi, ular oddiy yorug‘likda qaramtir ko‘rinadi. Diskning boshqa

bo‘laklari odatdagi yorug‘da och ko‘rinadi, ya’ni numi ikki marta

sindirmaydi, izotrop bladi.

K o‘ndalang-targ‘il mushaklarini innervatsiyasi orqa miya yoki miya

ustuni motoneyronlari evaziga yuz beradi. Bitta neyron o ‘z aksonining

tarmoqlari orqali bir necha mushak tolalarini innervatsiyalaydi. Bir

motoneyron va u innervatsiyalaydigan mushak tolalari kompleksini harakat

yoki motoneyron birligi deyiladi.

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT