Mushak yuklamasining bolalar tayanch-harakat apparatining funktsional holatiga ta`siri

Mushak yuklamasining bolalar tayanch-harakat apparatining funktsional holatiga ta`siri

Hamma organlar tizimi sistemali ravishda muskul faoliyatida katta yuklama avvalo tayanch-harakat apparatiga tushadi. Shuning uchun ham ijobiy va ijobiy bo`lmagan sport mashg’ulotlari bilan shug’ullanish tayanch-harakat apparatida o`z aksini topadi. Jismoniy mashqning pedagogik ahamiyati shundan iboratki, tayanch- harakat apparatida qon aylanishni kuchayishi bosh miyani qon bilan ta`minlanishini yaxshilaydi, ovqat hazm qilishni aktivlashishi tayanch-harakat va bosh miyadan qonning qochishiga sabab bo`ladi. bundan shunday xulosa qilish mumkinki, normal jismoniy trenirovka qilish bosh miyada qon aylanishni yakunlaydi, teskari holatda haddan tashqarii yuqori darajadagi trenirovka bu har ikki organlar sistemasiga salbiy ta`sir ko`rsatadi.

Jismoniy mashqlar, sport mashg’ulotlari bilan shug’ullanish naysimon suyaklarni o`sishida ularni chegaralarini bekilishiga ta`sir ko`rsatadi. Jumladan, elka suyagining o`sish doirasi 13-14 yoshgacha, bilak bo`g’imida 15-17 yoshda va tizza bo`g’imida 20 yoshda bekiladi. Ayrim qo`l suyaklarida 25 yoshda ham epifizar chegara ko`rinib turadi. SHuning uchun ham jismoniy mashqlar ta`sirida qo`l-oyoq, suyaklarini o`sishi nazariy jihatdan uzoq davom etadi. Suyak zonalarini bekilishini bilish jarohat davrida katta ahamiyatga egadir. 12-20 yoshlarda tizza bo`g’imida jarohat olish (urib olish) katta boldir suyagining apofizar qismida shamollashni vujudga keltirsa, shunday zarba 20-40 yoshlarda sodir bo`lsa, tizza qopqog’ini sinib ketishiga, 40-60 yoshlardagisi esa menisklarni va tizza bo`g’im bog’lamlarini uzilib ketishiga olib keladi. Hozirgacha odam organizmining bo`yini jismoniy mashqlar ta`sirida oshishini tasdiqlanmagan, ammo metodik jihatdan to`g’ri tashkillangan jismoniy mashg’ulotlar ayrim makromorfologik va funktsional belgilarga ta`sir ko`rsatadi hamda organizmni garmonik rivojlanishini umumiy holatda vujudga keltiradi.
Organizmda mavjud bo`lgan asimmetriya sport mahoratini oshirishda foydalaniladi. Mavjud odamlarning 3/4 qismida chap oyoq o`ng oyoqqa nisbatan 0,8 sm.ga uzunroq. Antropometrik tekshirishlar shuni ko`rsatmoqdaki, yuqoridan sakrovchilarda oyoqlari uzun bo`lib, richag vazifasini bajaradi va irg’itishga yordam beradi. Futbolchilarda esa, teskarisi bo`lib qisqa oyoqlarda to`pga ishlov berish, yaxshi hisoblanadi va har xil aldanma harakatlarni qilishga imkoniyat yaratadi. Ammo futbolchilarda «O» shakldagi «X» shakldagi oyoqlarga nisbatan bir oz ko`proq uchrab, buni asosida ichki bog’lam va medikal meniskni jarohatlanishi yotadi. Ko`pchilik odamlarda o`ng qo`l chap qo`lga nisbatan 1 sm uzun va og’irroqdir. SHuning uchun o`ng elka chap elkadan biroz past bo`ladi. bu qilichbozlarda yanada chuqurlashadi. Buning oldini olish uchun sportni shu turi bilan shug’ullanadigan bolalarda to`g’rilovchi mashqlarni olib borishga to`g’ri keladi.
Jismoniy mashqlar ta`sirida muskullar hajmini oshiradi. Bu asosan har bir muskul tolasini yo`g’onlashishi va mustahkamlanishi hisobiga sodir bo`ladi. bunda shu narsa ma`lumki muskul tolalari soni ko`paymaydi, balkim tug’ilganda qancha bo`lsa, shu holatda saqlanadi. Astenik tipdagi gavda tuzilishli sportchiga nisbatan atletik tipdagi gavda tuzilishi sportchida muskul massasi ko`proq oshib boradi. Katta yuklama berilgan muskul ko`proq qon bilan ta`minlanadi. 14-15 yoshlarda muskul-pay va boylamlar apparati eng yuqori darajaga etadi va muskulning eng yuqori og’irlik darajasi vujudga keladi. SHu bilan birgalikda muskul tolasini diametri va qalinligi ham o`zgaradi. 14-15 yoshli bolalarda muskul katta kishilarnikiday bo`lib qoladi va ular o`rtasida deyarli farq bo`lmaydi. SHu tufayli muskulni kuchi va uzoq ishlarni bajara olish ko`rsatkichlari ham oshadi. Kislorodni etishmasligi muskul massasini oshishiga sabab bo`ladi, jumladan statik ishlarni bajarish (masalan, uzoq vaqt yukni ko`tarib turish) muskul massasini oshishiga sabab bo`ladi, ammo bunday gipertrofiya (massani oshishi) elestik bo`lmaydi va sportda harakat faoliyatini bajarishda natijasi kam bo`ladi. og’ir atletikachilarning kam miqdordagi trenirovka davridagi og’ir yuklamani harakatlari engil atletikachilarni mashg’ulot paytidagi tezkor shug’ullanishlariga nisbatan ko`proq muskul massasini oshishiga sabab bo`ladi. Jismoniy mashqlarda qanchalik ko`proq yuklanish berilsa, muskul gipertrofiyasi shunchalik kuchli bo`ladi, bordi-yu maksimal kuchlanishli mashqlarning 1/5 qism miqdorida kuchlanish bilan bajarilgan kun davomidagi mashg’ulotlar davrida uning hajmi sezilarli ravishda kamayishi aniqlangan. Jismoniy mashqlar ta`sirida bo`g’imlar mustahkamlanada, harakati yaxshilanadi, bo`g’im tog’aylari elastik bo`ladi, bo`g’im bog’lamlar kapsulasi tonusi oshadi.
Umurtqa pog’onasi orqa miya uchun himoya va gavda uchun tayanch vazifani bajaradi. Bundan tashqari umurtqa suyaklari eritrotsitlar ishlab chiqadi va kaltsiy, fosforni o`zida zahirada saqlaydi. Umurtqa pog’onasi qismlarining qismlari harakatchanligi bilan bir-biridan farq qiladi. Bo`yin qismi harakatchan, buralish va aylanishga mos bo`lsa, ko`krak qismi esa kam harakatchanligi bilan farq qiladi. Bel qismi bo`lish va to`g’rilashga moslashgan umurtqa pog’onasining elastiklilik va amortizatorlik funktsiyasi tog’ay disk S-shaklida tuzilganligi bilan bog’liq. 10 yoshgacha bo`lgan bolalarda umurtqa pog’onasining fiziologik egriliklari yaxshi rivojlanmagan bo`ladi. bolalarni yoshi ulg’aygan sari undagi egriliklar mukammallashib boradi. Bunda ko`krak qismi kifoz egriligi og’ir atletika bilan shug’ullanuvchi sportchilarda yaxshi rivojlanadi.
Gimnastikachilarda bir tomonlama mashqlar bilan shug’ullanish bukrilikka olib keladi. Bunday holat bokschilarda ham kuzatiladi. Bu holatni vujudga kelishi 14-18 yoshli shu sport turlari bilan shug’ullanuvchi bolalarda ko`proq sharoit yaratiladi. Bir tomonlama mashq bilan shug’ullanish xatto skoliozin paydo bo`lishiga olib keladi. SHuning uchun yosh sportchilarda tayanch-harakat organlarini to`g’ri o`sishida va qomatni to`g’ri shakllanishida har tomonlma mashqlarda, jumladan to`g’rilovchi turlaridan keng foydalanishga to`g’ri keladi, bu esa ularning sog’lom o`sishlariga imkoniyat yaratadi.