Musbat hadli qatorlar Tayanch so’z va iboralar

Musbat hadli qatorlar
Tayanch so’z va iboralar: musbat qatorlarning yaqinlashish sharti. Musbat qator yaqinlashishining zaruriy va yetarli sharti. Taqqoslash teoremalari. Koshi va Dalamber alomatlari. Koshining integral alomati. Ishoralari navbatlashuvchi qatorlar.
Reja

1. 
   Musbat qatorlarning yaqinlashish sharti.
   
2. 
   Taqqoslash alomatlari.
   
3. 
   Dalamber alomati.
   
4. 
   Koshining radikal alomati.
   
5. 
   Koshining integral alomati.
   
6. 
   Raabe alomati.
   
7. 
   Ishoralari navbatlashuvchi qatorlar.
   

1. Musbat qatorlarning yaqinlashish sharti. Agar berilgan qatorning hadlari nomanfiy, ya’ni , bo‘lsa, bu qator musbat qator (yoki musbat hadli qator) deyiladi. Ravshanki, musbat qatorlarning xususiy yig‘indilari ketma-ketligi kamaymaydigan ketma-ketlik bo‘ladi, chunki S_n+1=S_n+a_n+1, bundan S_n  S_n+1. Monoton ketma-ketlikning limiti haqidagi teoremadan musbat qatorlar uchun quyidagi yaqinlashish sharti kelib chiqadi:

1-teorema. Musbat qator yaqinlashuvchi bo‘lishi uchun uning xususiy yig‘indilaridan tuzilgan ketma-ketlikning yuqoridan chegaralangan bo‘lishi zarur va yetarli.

Bu teoremadan ko‘rinadiki, musbat qatorlarni yaqinlashishga tekshirish uchun uning xususiy yig‘indilaridan tuzilgan {S_n} ketma-ketlikning yuqoridan chegaralanganligini ko‘rsatish yetarli ekan. Quyida isbotlari shu teoremaga asoslangan musbat qator yaqinlashishining bir nechta yetarli shartlarini ko‘rib chiqamiz.

2. Taqqoslash alomatlari.

2-teorema. Aytaylik,

(1)

(2)

musbat qatorlar berilgan bo‘lsin. Biror n₀ nomerdan boshlab a_nb_n munosabat o‘rinli bo‘lsa, u holda

a) (2) qator yaqinlashuvchi bo‘lsa, (1) qator yaqinlashuvchi bo‘ladi;

b) (1) qatorning uzoqlashuvchi bo‘lsa, (2) qatorning ham uzoqlashuvchi bo‘ladi.

Isbot. Aytaylik, bo‘lsin. Shartga ko‘ra a_nb_n munosabat o‘rinli, bundan S_n  S’_n tengsizlik kelib chiqadi.

a) Agar (2) qatorning yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda {S’_n} ketma-ketlik yuqoridan chegaralangan. Demak, (1) qator xususiy yig‘indilaridan tuzilgan {S_n} ketma-ketlik ham yuqoridan chegaralangan. Bundan (1) qator yaqinlashuvchidir.

b) (1) qator uzoqlashuvchi bo‘lsin, u holda {S_n} ketma-ketlik yuqoridan chegaralanmagan. Demak, {S’_n} ham yuqoridan chegaralanmagan. Bundan va qator uzoqlashuvchi.

1-misol. Birinchi taqqoslash alomatidan foydalanib

qatorni yaqinlashishga tekshiring.

Yechish. Ushbu qatorni qaraymiz: .

Ravshanki, . Mahraji bo‘lgan geometrik qator yaqinlashuvchi, demak 1-teoremaga ko‘ra berilgan qator ham yaqinlashuvchi bo‘ladi.

2-misol. Birinchi taqqoslash alomatidan foydalanib qatorning uzoqlashuvchi ekanligini asoslang.

Yechish. Berilgan qatorning hadlari, ikkinchi hadidan boshlab garmonik qatorning mos hadlaridan katta, garmonik qator esa uzoqlashuvchi. Demak, birinchi taqqoslash alomatiga ko‘ra berilgan qator uzoqlashuvchi.

Yuqorida isbotlangan teoremadan bir nechta foydali natijalar kelib chiqadi. Bunda biz (2) qator hadlarini musbat, (1) qator hadlarini nomanfiy deb qaraymiz.

1-natija. Agar (1) va (2) qatorlar uchun (k<) mavjud bo‘lsa, u holda (2) qatorning yaqinlashuvchi ekanligidan (1) qatorning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi.

2-natija. Agar (1) va (2) qatorlar uchun (0<k) mavjud bo‘lsa, u holda (2) qatorning uzoqlashuvchi ekanligidan (1) qatorning uzoqlashuvchi ekanligi kelib chiqadi.

Yuqoridagi ikkita natijadan quyidagi natija kelib chiqadi:

3-natija. Agar (1) va (2) qatorlar uchun (0<k<) mavjud bo‘lsa, u holda (1) va (2) qatorlar bir vaqtda yaqinlashuvchi, yoki bir vaqtda uzoqlashuvchi bo‘ladi.

3-misol. qatorni qator bilan taqqoslaymiz.

nisbatni ko‘ramiz. Ma’lumki, . Demak, berilgan qator uzoqlashuvchi.

3. Dalamber alomati.

3-teorema. Agar

(3)

qatorning (n+1)-hadining n-hadiga nisbati da chekli limitga ega, ya’ni

(4)

bo‘lsa, u holda

1) da qator yaqinlashadi;

2) da qator uzoqlashadi.

Isbot