Murakkab bilish jarayonlari

Xotirani rivojlantirish yo’llari 

Xotirani  rivojlantirish  masalasi  psixologiyadagi,  nafaqat  psixologiyadagi, 

balki  insoniyatning  oldida  turgan  dolzarb  muammodir.  Ayniqsa,  u  yoki  bu  ta’lim 

maskanlarida  o’qiydigan  har  bir  o’quvchi  yoki  talaba  uchun  ham  bu  juda  muhim 

narsa:  kim  eshitgan  yoki  ko’rgan  narsasining  mazmunini  to’la  eslab  qolib,  keyin 

sheriklari  yoki  o’qtuvchisini  lol  qilishni  xohlamaydi  deysiz?  Shuning  uchun  ham 

ushbu  mavzuda  amaliy  jihatdan  ma’qul  va  mumkin  bo’lgan  ayrim  tavsiyalarga 

e’tiborni qaratamiz. 

---

Ko’pchilik  psixologlar  va  amaliyotchilar  inson  xotirasini  kitoblar  javoniga 

o’xshatishadi.  Agar  shu  javonda  kitoblar  tartib  bilan  joy-joyiga  qo’yilgan  va  Siz 

vaqti-vaqti  bilan  ularni  orasiga  “tashrif”  buyurib  tursangiz,  qaysi  kitob  qayerda 

turganini  yaxshi  bilasiz.  Xotira  ham  shunday.  Agar  Siz  muntazam  o’z 

qobiliyatlaringizni  o’stirish  ustida  ishlasangiz,  u  yoki  bu  qiziqtirgan  mavzu 

bo’yicha  turli  kitoblarni  o’qib,  ularni  ma’lum  tartibda  qaytarib  tursangiz,  esda 

saqlash va esga tushirish qobiliyatingiz o’sib boraveradi.  

Ikkinchi  muhim  amaliy  qoida  –  bu  o’qigan,  eshitgan  yoki  ko’rgan 

narsangizning  mohiyatini  anglashga  harakat  qilishingiz  lozim.  Chunki 

tushunmagan  narsangiz  qayta-qayta  o’qisangiz  ham  esda  yaxshi  qolmaydi. 

Masalan,  ingliz  tilidan  “topiklar”ni  o’qituvchi  so’raganda  aytib  berish  uchun 

yodlagan  bo’lsangiz,  u  tezda  xotirangizdan  o’chib  ketadi.  Agar  uni  amaliy  biror 

ish-faoliyatingiz bilan bog’lab, qiynalib bo’lsa ham ovoz chiqarib mashq qilsangiz, 

u anchagacha yoddan chiqmaydi. 

O’zlashtirilish  lozim  bo’lgan  ma’lumotning  xotirada  saqlanishini  amerikalik 

psixolog 

Virjiniya

  quyidagicha  tasavvur  qiladi  (20-rasm).  Ya’ni,  har  qanday 

ma’lumot bizning bevosita tashki olamni sezish organlarimizga ta’sir qiladi, lekin 

ular qisqa muddatli xotirada ham qolmasligi mumkin. 

Masalan,  yo’lda  ketayotganingizda  bargning shivirlashi  yoki  yo’l  yoqasidagi 

daraxtda  sayragan  qushning  tovushi  sizning  qulog’ingizga  ta’sir  qiladi,  lekin 

xotiradan o’sha zahoti o’chadi, Siz bu ma’lumotni keyin ishlatmaysiz ham. Chunki 

ko’rish,  eshitish,  yoki  sezish  organlariga  kelgan  ma’lumot  juda  qisqa  daqiqalar 

mobaynida,  bir  sekundga  ham  teng  bo’lmagan  vaqt  davomida  bizga  ta’sir  qiladi. 

Bu ma’lumot deyarli esda qolmaydi. Keyin qisqa muddatli xotira ishga tushadi, u 

ham  bir  necha  daqiqalarda  ma’lumotni  ushlab  tura  oladi  xolos.  Masalan,  shoshib 

ketayotganingizda  o’rtog’ingiz  “kechqurun  telefonlashamiz”,  deb  sizga  og’zaki 

telefon  nomerini  beradi.  Siz  uni  auditoriyaga  yetib  borgunga  qadar  esda  saqlab 

qolasiz, tez yozib qo’ymasangiz, keyin esdan chiqadi. 

 

---