Murakkab anatomik terminlarning strukturasi

§8. Murakkab anatomik terminlarning strukturasi.

Terminlar tuzilish turlari
Bir so‘zli	Qo‘shmaterminlar-so‘z birikmalari
	Ikki so‘zli			Ko‘p so‘zli
Bosh kelishik birlikdagi yoki ko‘plikdagi ot: cor, ossa	Bosh kelishikdagi ot + moslashgan aniqlov- chi (sifat, sifatdosh, tartib son): vertebra thoracica	Bosh kelishikdagi ot + moslashmagan aniq-lovchi (qaratqich kelishigidagi ot): caput costae	Moslashgan yoki moslashmagan aniqlovchili so‘z birikmasi + butun so‘z birikmasiga aniqlovchi: fovea articularis superior

NB!1. Anatomik terminda birinchi o‘rinda doim bosh kelishikdagi ot turadi, undan so‘ng bir yoki bir nechta tobe so‘z keladi.

Bunday aniqlovchilar lotin terminsi boshlanuvchi ot turkumiga mansub bosh so‘z bilan doim moslashadi va ko‘p holatlarda oxirgi o‘ringa qo‘yiladi: protuberantia occipitalis externa–tashqi ensa do‘ngligi, linea nucha suprema– eng yuqori ensa chizig‘i, canalis palatinus major– katta tanglay kanali.

Moslashgan va moslashmagan aniqlovchi

Moslashgan aniqlovchi deb aniqlanmish ot bilan bir xil rodda, sonda va kelishikda bo‘lgan aniqlovchilar tushuniladi. Moslashgan aniqlovchi ko‘p holatlarda sifatda ifodalanadi: columna vertebralis– umurtqa pog‘onasi, tonsilla palatina– tanglay bodomchasi.
Moslashmagan aniqlovchi deb qaratqich kelishigida bo‘lgan ot bilan ifodalanuvchi aniqlovchilar tushuniladi: corpus vertebrae– umurtqa tanasi, cavum nasi– burun bo‘shlig‘i, fossa cranii– kalla chuquri, arcus pubis– qov ravog‘i, crista galli– xo‘roz toji.

Mashqlar

1.Lotin tiliga tarjima qiling, sifatlarni otlar bilan moslashtiring.
A. ko‘ndalang (egat, chiziq, boylam); umurtqaga oid (kanal, o‘yma, teshik); so‘rg‘ichsimon (o‘simta, qism, g‘or); venaga oid (qopqoqcha, chigal, sinus); tanglayga oid (o‘simta, suyak, egat); bo‘g‘imga oid (o‘simta, yuza, do‘mboqcha); ponasimon (sinus, chig‘anoq, suyak); peshonaga oid (burchak, chok, do‘mboq); qanotsimon (mushak, chuqur); yonoqqa oid(yoy, suyak).
B. g‘alvirsimon (teshik, qirra, labirint); ko‘z kosasi ostiga oid (kanal, teshik, egat); engakka oid (do‘nglik, do‘mboqcha, teshik); alveolaga oid (o‘simta, yoy, bo‘rtiq).
II. Lotin tiliga tarjima qiling:
A. oval teshik, ko‘krakka oid fassiya, ichki kapsula, o‘tkir qirrali teshik,kalla tepasiga oid bo‘lak, yuzaki vena, o‘rta chakkaga oid arteriya, toshsimon shox, ko‘ndalang tanglaga oidchok, halqumga oidchigal, chuqur bo‘yinga oid limfa tuguni.
B. dumg‘azga oidshox, qo‘l kafti ustiga bo‘g‘imga oidyuza, qizil yadro, yonbosh o‘tkir qirra, yonbosh do‘mboqcha, dumg‘azaga oid segment, o‘rta dumg‘azaga oid qirra, tashqi ensaga oid qirra.
C. qattiq tanglay, yumshoq tanglay, chaynovchi fassiya, tashqi tishga oid epiteliy, ichki eshituga oid teshik, o‘rta burunga oidchig‘anog‘, qo‘shimcha burunga oid tog‘ay, ichki ensaga oid do‘nglik.
D. burunning suyakka oid to‘sig‘i, toshsimon sinusning egati, chap bel poyasi, o‘rta kalla suyagining chuqurchasi, yuqori jag‘ning tanglayga oid o‘simtasi, umurtqaning bo‘g‘imga oid o‘simtasi.
E. to‘shning bo‘yinturuq o‘ymasi, qovurg‘a do‘mboqchasining bo‘g‘im yuzasi, o‘mrovning trapetsiyasimon chizig‘i, bilak suyagining bigizsimon o‘simtasi, tizzaning ko‘ndalang boylami, katta boldir suyagining medial yuzasi, dahliz suvotkazgichining tashqi tuynugi, chig‘anoq kanalchasining tashqi aperturasi.
F. periodont tish alveolasi, lateral tishning plastinasi, tilning o‘rta egati, yuzning chuqur venasi, og‘iz labining oraliq qismi, yuqori jag‘ning burunga oidyuzasi, o‘rta burunga oid yo‘l, tanglay suyagining peripendikular plastinasi.
G. umurtqa pog‘onasining boylami, ensaga oid arteriyaning egati, peshonaga oid sinusning egati, qalqonsimon bezning fibroz kapsulasi.
H. ko‘z yosh beziga oid chuqurcha, ensaga oid arteriyaning shoxi, bigizsimon o‘simta qini, toshsimon asabning egati, eshituv nayining egati, ensaga oid suyakning tangachasi, quymichga oid suyakning shoxi, prostata fassiyasi.
III.Sifatlarni otlar bilan moslashtiring, o‘zbek tiliga tarjima qiling:
protuberantia (occipitalis, e; externus, a, um); facies (articularis, e; carpeus, a, um); foramen (occipitalis, e; magnus, a, um); musculus (intercostalis, e; externus, a, um); ligamentum (sacrococcygeus, a, um; dorsalis, e; profundus, a, um); ductus (hepaticus, a, um; communis, e); substantia (albus, a, um; niger, gra, grum).