Мураббийлик соати” мавзу: спорт

“АХБОРОТ ВА
МУРАББИЙЛИК СОАТИ”
МАВЗУ:
СПОРТ–
САЛОМАТЛИК ГАРОВИ
Спорт (инг. спорт – ўйин) жисмоний маданиятнинг таркибий қисми, жисмоний тарбия воситаси ва усули, жисмоний машқларнинг турли мажмуалари бўйича мусобақалар ташкил этиш, тайёрлаш ва ўтказиш тизимидир.
Спорт деганда тор маънода шахсий мусобақа фаолияти тушунилса, кенг маънода шахсий мусобақа фаолияти асосида келиб чиқадиган махсус тайёргарлик ҳамда унинг норма ва ютуқлари тушунилади. Спорт инсон ўз-ўзини тарбиялаши учун этакчи омиллардан бири сифатида талқин этилади. Спортдаги кўрсаткичларнинг ўсиш меъёрига қараб спортчи нафақат жисмоний, балки руҳий, ақлий, ахлоқий, маънавий ва ватанпарварлик нуқтаи назаридан тарбия жараёнига кириб боради. Бу борада спортнинг аҳамияти ниҳоятда каттадир.
СПОРТ ТУШУНЧАСИ
Спорт билан шуғулланиш ёки спорт ўйинларини томоша қилиш жараёнида жамият қадриятлари шахс қадриятларига айланиб боради. Спорт билан доимий шуғулланиш орқали инсонда шаклланадиган шахс белгилари:
Ташаббускорлик
Курашчанлик
Чидамлилик
Жисмоний машқлар воситалари орқали шахс ижтимоийлашувининг ижобий томонлари билан биргаликда салбий томонлари ҳам вужудга келиши мумкин.
Шон-шухратга махлиё бўлиш
Шафқатсизлик
Зўрлик
Инсон жисмоний машқларни доимий равишда режали асосда бажариб боришни одатга айлантирса ва шунга амал қилса, катта бойлиги ҳисобланган соғлиғини йўқотмайди, аксинча, уни тиклайди. Бу ҳақда А.Шопенгауэр ўзининг “Ҳаётий донишмандлик афоризмлари” номли китобида шундай ёзади:
А.Шопенгауэр
“Бизнинг бахтимизнинг 10 дан 9 қисми соғлигимиз билан боғлиқ. Соғлиқ бўлса, ҳамма нарса бўлади. Усиз ҳеч қандай катта фаровонлик ҳам роҳат бағишламайди. Ҳатто ақл сифати ҳам касаллик ҳолати натижасида камаяди.”
Спортчи спорт билан шуғуланишни бошлаши биланоқ ғалаба нашидаси ва мағлубият азобини татиб кўришни бошлайди. Барча бирдек бу жараёндан ижобий ўта олмаслигини спорт соҳасида яхши ўрганиб чиқишган. Спортнинг машаққатларига чидаб, кейинги босқичга қолган ёшлар маҳоратларини ошириб, янги ижтимоий муносабатлар даражасига ўтадилар. Спорт тўгараклари ёки спорт мактабларига келган ёшлар янги ижтимоий муҳитга тушиб қолади. Янги мураббийлар, янги жамоа, ҳакамлар, янгича машғулотлар учун ҳамкорлар буларнинг ҳаммаси шахс ижтимоийлашувининг янги жиҳатлари ҳисобланади. Спорт орқали дастлабки ижтимоийлашувда шахснинг психофизик ва ахлоқий сифатлари тарбияланади. Бунда оила, мактаб билан бирга жисмоний тарбия ва спорт ижтимоий институтлари актив иштирок этади.
Ўз табиатига кўра спорт инсонпарвардир. У шахснинг организми ва руҳиятининг ўрганилмаган имкониятларини очиб беришга ёрдам беради.
Спорт бу ҳеч бир одамни бефарқ қолдирмайдиган ижтимоий ҳодисадир. Шу билан бирга спорт бу имкониятларнинг энг юқори чегарасида натижаларни намоён қилишга спорт курашида ғолибликка ҳалол ва пок йўл билан интилишдир. “Ҳар бир одам охирги бўлишни хоҳламайди ва ҳеч бўлмаганда учинчи ўринни эгаллашга интилади. Бу барча кишиларнинг табиатига хосдир. Шунинг учун ҳам Япон халқининг маданияти мусобақада бир кишининг иккинчисининг устидан мусобақадаги устунлиги билан ҳақорат қилишига йўл қўймайди. Шу туфайли улар машқлар билан якка тартибда шуғулланишни афзал кўрадилар”.
“Ўзининг ривожланиш жараёнида спорт шундай юқори чўққиларга кўтарилдики, кўрсатилган натижани ёки бир спортчининг бошқасидан устунлигини объектив баҳолаш ва аниқ белгилаш борган сари мураккаблашиб бормоқда. Спортнинг ҳар бир турида муайян қоидалар мавжуд бўлиб, уларга мос равишда спортчилар ҳаракатланадилар, спорт кураши олиб борилади, ҳаракатга баҳо берилади, натижа ва ғолиб аниқланади.”
Қадимги юнон олими Платон ўзининг “Давлат” асарида одам руҳ киритилган танадир, руҳ ва танадан иборат бўлган одамзод икки оламга мансубдир, деб ёзган. Кўҳна юнонликлар тасаввурида, ҳар тарафлама мукаммаллик, фақатгина маъбудлар ва афсонавий қаҳрамонларгагина хос бўлган. Бунинг тимсоли сифатида афсонавий Гераклнинг ўн икки қаҳрамонлигини келтириш мумкин. Геракл мўжизавий, аммо вайронкор кучга эга турли маҳлуқларни енгади. Ўзи югуришда оҳудан ҳам ўзиб кета олади, камондан бехато ўқ узади, ҳар қандай паҳлавоннинг курашда елкасини ерга теккизади. Шу билан бирга у санъат ихлосманди ҳамдир. У кифора (юн. олғуси) чалишни ўрганган, ҳайкалтарошликка қизиққан. Бу ўша давр кишиларнинг ҳам беқиёс жисмоний кучнинг ўзигина инсон мукаммаллиги мезони бўла олмаслиги тўғрисидаги тасаввурларига ёрқин мисолдир. Шунинг учун афсонавий юнон қаҳрамонлари Геракл, Апполон, Одиссейларнинг мукаммал тана тузилишлари, кучга тўла мушаклари, яъни жисм гўзаллиги билан завқланишган. Уларнинг маънавий қиёфаларини янада жозибалироқ ифодалашган.
Геракл
Апполон
Одиссей
Бу жараённи лашкарларнинг ҳар бирини ёввойи ҳайвонлар билан юзлаштириш орқали текшириб кўрганлиги ҳақида Алишер Навоийнинг Садди Искандарий асарида маълумотлар учратиш мумкин. Шу сабабдан инсон комиллиги намойиши олимпия спорт ўйинларининг асосий ғояси бўлганлиги тасодифий эмас. Илк умум эллин олий байрамларида спорт майдонларидаги кучлилик, чаққонлик, эпчиллик бўйича мусобақалар томошагоҳларида мусиқа, шеърият танловларига уланиб кетган. Олимпия ўйинлари стадиондаги югуриш йўлакчаларига, кураш гиламларига чиқадиган, отчопарда аравалар пойгасида қатнашадиган бевосита спортчилар билан бирга файласуфлар, мусиқачилар, шоирлар, ҳайкалтарошлар, рассомлар ҳам иштирок этишган.
Александр Македонский ўз аскарларини танлаб олиш жараёнида уларнинг ақлий қобилиятлари билан бирга
каби жисмоний сифатларига ҳам катта эътибор берган.
қўрқмаслик
жасоратлилик
эпчиллик
чаққонлик
Машҳур тарихчи Герадот бу ерга Афинадан яёв келганлиги ҳақида маълумотлар бор. Математик Пифагор умумэллин спорт мусобақаларида мушт жангида ғолибликни қўлга киритган. “Тиббиётнинг отаси” Гиппократ кўзга кўринган эллин курашчиси ва машҳур чавондоз эди. Файласуф Афлотун ўз даврининг энг кучли гимнастикачиларидан бири эканлиги билан ҳам танилган, Олимпиадалар ўртасида ҳар икки йилда бир марта денгиз илоҳи Посейдон шарафига ўтказиладиган машҳур Истма ўйинларида кураш бўйича мусобақаларда ғолиб чиққан.
Афлотун
Қадимги кураш мусобақаси
Кўҳна Юнонистонда умумий таълим отаси ҳисобланган Исократ (мил. авв. 436-338 йиллар) ёшларни тарбиялашда спорт машқларини бажариш ва мусобақалашиш тизими ва фалсафани узвий боғлаш зарурлигини таъкидлайди.
“Биздан анча илгари яшаган одамларнинг баъзилари ҳаётнинг барча жабҳалари билан боғлиқ бўлган санъат турлари кўплигини, аммо улар орасида жисм ва руҳ тарбияси билан шуғулланадиганлари йўқлигини англаган ҳолда бизга бу икки фанни объекти инсон жисми бўлган петодрибика (унинг бир қисми гимнастикадир), иккинчиси инсон руҳи билан шуғулланадиган фалсафани васият қилиб қолдирадилар. Бу икки фан бир-бирига мувофиқ, ўзаро боғлиқ ва мутаносибдир. Устозлар улар ёрдамида инсон қалбини олийжаноброқ, жисмини эса мукаммалроқ қиладилар”.
Исократ
Достонда ёзилишича, қизлар Алпомишдек олдиларига қўйилган шартни бажарган йигитларнигина куёвликка лойиқ кўришган. Суғдиёна ва Бақтрия давлатлари мавжуд бўлган даврларда милоддан олдинги IV-I аср Ўрта Осиёда яшаган халқлар орасида эпчил дорбозлар жуда машҳур бўлган. Эпчил, жисмоний жиҳатдан жуда чиниққан дорбозлар, чиғириқли симбозлар Юнонистон, Византия ва Эрон каби мамлакатларга бориб, ўзларининг ажойиб ва хатарли ўйинларини қизиқчи ва масхарабозларнинг ўткир сатира ва кулги билан суғорилган турли саҳналарни ва киши ақли бовар қилмайдиган паҳлавонларининг ўйинларини кўз-кўз қилганлар.
Ўзбек халқининг қаҳрамонлик эпоси «Алпомиш» достонида
кураш,
мерганлик
чавандозлик
ва мусобақаларига катта ўрин берилган.
ЭЪТИБОРИНГИЗ
УЧУН
РАҲМАТ!