Muqumiy nomidagi

1. 3. Amir Temurning janglarda qo’llagan harbiy taktika va usullari. 
Harbiy qo'mondonga beriladigan eng xolis baho-uning janglarda erishgan 
galabasidir. Shu nuqtai nazardan Temur tarixidagi buyuk sarkardalar orasida alohida 
ajralib turadi.
Uning harbiy iste`dodi asosan ikki yo'nalishda: mohir harbiy tashkilotchi va atoqli 
harbiy sarkarda tarzida yorqin namoyon bo'ldi. 
Dunyoning 27 mamlakatini zabt etishda Amir Temurning qo'shini va uning harbiy 
san`ati bosh omil bo'ldi. Uning g'olibona yurishlarida qo'llagan taktik va strategik 
jang qilish uslublari bugungi kunda ham jahondagi etakchi mamlakatlarning harbiy 
bilim va akademiyalarida o'rganiladi va o'qitiladi. 
Amir Temur 1371-1404 yillar orasida Mo’g’liston, Eron, Ozarbayjon, Iroq, Shom 
(Suriya), Hindiston, Gurjiston, Armaniston, Kavkaz orti o'lkalari ustiga harbiy 
yurishlar qildi. 
Amir Temur Movarounnahrni moʻgʻullar hukmronligidan ozod etib, bu qad. 
mamlakatda mustaqil davlat barpo etgan boʻlsada, hali mamlakatda barqaror tinchlik 
oʻrnatilgan emas edi. Bir tomondan ayrim viloyat hokimlari Amir Temur 
hakimiyatini tan olishdan bosh tortib turgan boʻlsalar, ikkinchi tomondan 
mamlakatning sharqiy va shim. hududlari notinch edi. Moʻgʻuliston bilan Oq Oʻrda 
hukmdorlari Fargʻona vodiysining sharqi, Oʻtror, Yassi (Turkiston) va Sayram 
shaharlariga xavf solib, bu hududlarga tez-tez hujum qilar va aholini talontaroj 
qilardi. Shuning uchun ham Amir Temur dastlabki yillarda mamlakat sarhadlari 
xavfsizligini taʼminlashga katta ahamiyat berdi. Isyonchi amirlarga qarshi shafqatsiz 
kurash olib bordi. Amir Temur biror mamlakatni tasarrufiga olishdan avval albatta 
oʻsha joy aholisiga tinchlik yoʻlini taklif etgan, bu yoʻl inkor etilgan holdagina 
harbiy kuch ishlatgan. 
Amir Temurning boshqa davlatlar haqida malumot to’plash uchun qo’llagan 
usullri : 
Amir Temur davlatining chagaradosh yoki umuman chegaradosh bo’lmagan 
davlatlarning barcha xududlarida o'z ayg'oqchilarini tarqatib, qolgan mulklarida esa 
josuslar qo'ygan edi. Ular (josuslar) jumlasidan, uning amaldorlaridan biri Amir 
Otlamish bo'lsa. yana biri faqih Mas`ud al-Quhoniy-u Temur devoni as-hoblarining 
ko'zi edi. Josuslarning birisi Qohirada, Mo’g’ilistonda bo’lsa, unisi Damashqda, 
Shamiysoniyadagi so'fiylardan biri edi. Ularning biri chakanafurush bo'lsa, 
ikkinchisi yirik savdogar, badxulq polvon va hunarmand, munajjim va o'z tabiaticha 
ish qiladigan lar, gapchinoz qalandarlaru sayoq darveshlar. Zarofatli meshkoblar, 
latofatli etikdo'zlar, alvasti va xiylagar bo'lib, ular chor atrofda bo'layotgan hodisalar 
va ularning 
xabarlarini Temurga etkazib
, o'zlari afzal ko'rgan ishlarini unga bayon 
etardilar. Ular vaznlar, narx-navolar to'g'risida unga zikr qilib, manzilu shaharlarni 
tavsiflardilar. Ularning tekis va notekis joylarining suvratini keltirib, uylari va 

---

diyorlari o'rinlarini chizib ko'rsatardilar, shular orasida u joylarning yaqin yoki uzoq, 
tor yoki kengligini ularning qaysi tevarak-atrofda, g'arb yoki sharqdami, shaharlar 
va qishloqlarning ismlarini, manzil va panohjoylar nomlarini, har joyning ahliyu 
boshliqlari, amirlari, ulug'lari, fozillari, shariflari, boylariyu faqirlarini, ularning hai 
birining ismi va laqabini, shuhrati va nasabini, ularning hunari va (ega bo'lgan) 
vositalarini (to'la-to'kis) bayon qilardilar.
Natijada, Temur o'z fikri bilan shularni yaqqol ko'rib, tafakkuri vositasida o’z 
yerlaridan o’zga yerlar ustidan tasarruf yuritardi». Bunday malumotlar savdo 
munosabatlari bohonasida ham to’planishi mumkun edi. Amir Temur Chingizxon 
singari sado karvonlarini O’rta Osiyoning turli o’lkalariga, Xitoy, Hindiston, Misr, 
Saudiya Arabistoni, Suriya, Gurjiston, va xatto Yevropa davlatlariga ham yuborar 
edi. Karvon qaytib kelgandan keyin, darvesh ko’rinishida savdogarlar bilan 
karvonga qo’shilgan ayonlar yo’l davomida ko’rgan davlatlaridagi shart-sharoit, shu 
davlatda yshovchi xalq urf-odatlari,eng asosiysi, o’sha davlat hukmdorlarining o’z 
fuqarolariga bo’lgan munosabatlari haqida malumot beradilar. 
Amir Temur sayohatchilarga, savdogar va karvonboshilarga alohida homiylik qilar, 
ulardan o’zlari ko’rgan mamlakatlarning holati haqida muhim malumotlarni bilib 
olardi. Ulardan lozim bo’lgan malumotni olish uchun Amir Temur maxsus ishonchli 
amaldorlar tayin qilgan edi, Bu amaldorlar mol-ayirboshlash, chetellik sayohatchi 
olimlarning asl niyatlari haqida aniq malumotlarni to’lashlari, ayg’oqchilar 
yordamida o’zga davlat hukmdorlarining Amir Temurga bo’lgan munosabatlarini 
o’rganishlari, bu malumotlarni tez va aniq qilib unga yrtkazishari lozim edi. Agar bu 
malumotlar ham yrtarli bo’lmasa, elchilar yuborar, ular esa, o’z navbatida unga 
kerakli malumotlarni yetkazishlari shart edi. Bazida esa, kerakli malumotlarni 
to’plash uchun darveshlarni jo’natar edi.