Muqobil energiya manbalari

12-mavzu. Quyosh energetik qurilmalarining klassifikatsiyasi va ularning xususiyatlari.
Reja

1. 
   Quyosh nurlanishidan foydalanish va o‘zgartirish bo‘yicha QEQ sinflanishi
   
2. 
   Yerda joylashish xolatiga qarab QEQ sinflanishi
   
3. 
   Texnik murakkabligiga ko‘ra QEQ sinflanishi.
   

Quyoshdan zaryad oluvchi 12 voltli akkumulatorlar va quvvati 20 dan 40 vattgacha bo’lgan lyuminestsent lampali yoritkichlar turlari mavjud. Bunday yoritgichlar 12 voltli akkumulatorlardan ta’minlanadilar. Bunday lampalar yuqori kuchlanishli o’zgartirgichlar asosida tayyorlangan. Akkumulatrolarni zaryadlash uchun asosan ko’proq tarmoqli zaryad qurilmasidan foydalaniladi. Lekin biz boshqacha uslubdan foydalanamiz. Tarmoq energiyasi o’rniga quyosh energiyasidan foydalanishni o’rganib chiqamiz

Bir necha elementlardan tuzilgan eng arzon quyosh batareyalaridan foydalanamiz. Quyosh batareyalaridan foydalanishda mavjud bo’lgan muammolar 47 bor. Ularning effektivligi faqat quyosh nuri to’g’ridan – to’g’ri tushgan paytda yaxshi. Osmonda ozroq bulut paydo bo’lganda va boshqa bir holatlarda yorug’likning ozgina o’zgarishi – quyosh batareyalaridan chiqayotgan kuchlanishning pasayushiga olib keladi va shunday bir holatlarda bulardan foydalanishning zamarasiz bo’ladi. Past kuchlanishdan yuqori kuchlanishga o’zgartiruvchi-generatordan foydalanish orqali biz bunday holatdan chiqish yo’lini topdik. Bu o’zi nima uchun zarur? Mana sizga aniq bir holat. Agar quyosh bulutlar orasiga kirsa quyosh batareasining kuchlanishi 12-15 voltdan 3-5 voltga pasayadi. Endi bunday kuchlanishdan qaerda foydalanishimiz mumkin. Yuqorida ko’rsatilgan sxemaga ulab biz bundan foydalanishimiz mumkin. Berilgan sxema bunday qaraganda hech qanday ish bajarmaydu, u faqat quyosh batareyasining chiqishdagi past kuchlanishini yuqori kuchlanishga o’zgartirib beradi. U kirishdagi 2.5-3 voltni 12-15 volt kuchlanishgacha ko’tarish imkoniyatiga ega. Bundan kelib chiqadiki, biz o’zimizga akkumulatorni zaryadlash uchun zarur energiyani kun davomida olshimiz mumkin. Hatto bunday o’zgartirgichdan foydalanib, qisman buzilgan quyosh elementlaridan ham foydalanishimiz mumkin ekan. O’zgartirgichning ishlasini ko’rib chiqamiz. Sxema bittagina tranzistor va o’zining blok-generatoridan yig’ilgan. Transformatorning birlamchi o’rami 0.7 mm li simdan 45 o’ram uzunligi 50 mm va diametri 10 mm bo’lgan ferrit sterjenga o’ralgan. Ikkilamchi o’ram (teskari olaqa o’rami) huddi shu simni o’zidan 15 o’ram birlamchi o’ram ustiga o’ralgan. Ikkilamchi o’ramni o’ramasdan oldin, birlamchi o’ram ustiga ikki qavat qilib uzolyator qag’oz mahkam qilib o’raladi, bu o’ramlar orasida tutashuvlar bo’lmasligini oldini olish uchun. Bu erda biz transformatorning kuchaytiruvchi o’ramisiz o’zinduktsiya EYuK foydalanish mumkin. Kuchlanish uning chiqishida juda qisqa impulslar shaklida bo’ladi. Kirishdagi bori-yo’g’i 3-3.5 volt, EYuK 48 hisobiga bu impulslarning amplitudasi 30 volt va undan yuqoriga etishi mumkin. Bu kuchlanish diodda to’g’irlanadi va keyin zaryadlanuvchi akkumulatorlar batareyasiga boradi. Bunda hech qanday havfli emas to’g’irlangan tok shunday katta amplitudada bo’lishi mumkin. O’zgartirgichning chiqish toki etarlicha kichik, shuning uchun nagruzka ulanganda (zaryadlanuvchi akkumulator) bu akkumulatorni zaryadlash uchun zarur kuchlanish satiga tushadi. Sxemada ikkita elektrolik kondensator bo’lib, biri 100mkF, ikinchisi 10 mkF. 100 mkF li kondensator qurilma manbai shinasiga parallel ulangan bo’lib, o’zgartirgichning ishonchli ishlashini ta’minlaydi, shuningdek quyosh batariyasining chiqish qarshiligi yetarlicha katta va shuning uchun o’gartirgich o’zgaruvchan bo’lib ishlashi mumkin. Kondensator shu paytning o’zidagi muammolarni yetarlicha yechadi. 10 mkF li kondenstordan generatorning teskari bog’lanish zanzirida ikkinchi o’ramdagi teskari bog’lanish impulslar yo’qolishini kompensatsiyasida foydalaniladi. Bu sxemaning yana bir ustunligi, nima uchun biz blokninggeneratoridan foydalandik, shundagina sinusoidal generator kabi foydalanishimiz mumkin. Buni shunday oddiy tushuntirish mumkin. Bloking-generatori sinusoidaldan farqli ravishda impulsli rejimda ishlaydi. Bu birinchi navbatda transistor uchun ahamiyatli, bunday paytda tranzistorni sovitish uchun radiator shart emas, bu qurilma konsruktsiyasi uchun ham muhim.