Muqaddima

OG’RIQNI SEZISH 
Og
‘
riq  retseptorlari.  Og
‘
riq  retseptorlarining  boshqa  retseptorlardan  farqi  shundaki, 
ularni  adekvat  ta‘sirlovchisi  yo
‘
q.  Og
‘
riq  yoki  notsiotseptiv  sezgini  oia  kuchli 
ta‘sirotlarning  hammasi  paydo  qilishi  mumkin.  Haddan  tashqari  kuchli  ta‘sirotlar 
to
‘
qimalarni  shikastlaydi,  ular  paydo  qilgan  og‘riq  xavf-xatardan  darak  berib,  himoya 
reflekslarini vujudga keltiradi, organizmni shikastlovchi ta‘sirotdan saqlaydi. 
Og
‘
riq  ko
‘
pgina  kasalliklarning  dastlabki  belgisi  bo`lib,  kasallikni  aniqlashda  va 
davolashda shifokorga katta yordam beradi. 
Ammo,  og‘riqning  kuchi  va  xastalikning  og‘irlik  darajasi  o
‘
rtasida  doim  uyg
‘
unlik 
bo'lmaydi. Ba‘zan ichki a‘zolar qattiq jarohatiansa ham og
‘
riq  uncha  kuchli  bo`lmaydi. 
Boshqa bir kasal qattiq og‘riq sezadi, biroq a‘zolarining shikastlanishi arzimagan bo`ladi. 
Shu  vaqtgacha  og
‘
riqning  aniq  ta‘rifi  yo
‘
q.  Birov  uni  lazzatlanishga  qarama-qarshi 
tuyg
‘
u desa, boshqalar paypaslashga o‘xshagan sezgi deydilar. Og‘riq qanday bo`lishidan 
qatiy  nazar,  odamga  xavfdan  darak  beradi.  Og
‘
riqni  sezgan  odam  oh  uradi,  xavfhi 
baholab, jonini avaylash chorasini qidiradi. 
Og
‘
riq  lo
‘
qillagan,  lovullagan,  teshib  yuboruvchi,  sanchib  to
‘
ruvchi,  zirqiragan 
bo`lishi  mumkin  va  hokazo.  Og
‘
riqlarning  asosiylari  somatik  va  visseral  og
‘
riqlardir. 
Terida  paydo  bo`lgan  somatik  og
‘
riq  yuza  og
‘
riq  deyiladi.  Muskul,  suyak,  bo
‘
  gin  va 
biriktiruvchi to
‘
qimalarning og
‘
rishi chuqur somatik og‘riq hisoblanadi. 
Agar teriga igna sanchib, yuza og‘riq paydo qilinsa, odam qayerining og'riyotganmi 
aniq biladi. Bu og‘riq tez yo
‘
qoladi. Bu erta og‘riqdan so
‘
ng ko
‘
pincha kechikkan zirqiroq 
og
‘
riq seziladi. Uni qayerda ekanini aniqlash qiyin bo`ladi. 
Bosh ogrig
‘
i chuqur og‘riqning eng ko‗p tarqalgan turidir. 
Visseral  yoki  ichki  og
‘
riq  ko
‘
pincha  zirqiragan  bo`lib,  kovak  a‘zolar  qattiq 
cho'zilganda,  qon  tomirlaridan  qon  oqishi  juda  kamayib  ketganda,  plevra,  qorin  parda, 
ichaktutqich ta‘sirlanganda, silliq muskullar kuchli qisqarganda seziladi. 
Somatik  va  visseral  og
‘
riqlar  kuchli  bolganda  vegctativ  reaksiyalar  ham  paydo 
bo`lishi mumkin. Bu ko
‘
ngil aynishi, terlash, arterial qon bosimining pasayib ketishidan 
iborat  bo`ladi.  Erta  somatik  og‘riq  himoya  reflekslarni,  masalan  nayzadan  qolni  tortib 
olishni yuzaga chiqaradi. 
O‘griqning  maxsus  turlari  ham  bor.  Bularga  proeksiyalangan  og
c
riq,  nevralgiya, 
kauzalgiya, qaytarilgan, fantom og
‘
riqlar kiradi. 

---

 
 
272 
 
Og
‘
riqni sezuvchi retseptorlar to‗g
‘
risida hozirgacha yagona fikr yo‗q. Teri va boshqa 
to'qimalarda  nervlarning  ingichka  erkin  oxirlari  bor.  Ta‘sirot  kuchli  (masalan,  bosim  ‗ 
atm.  dan  yuqori,  harorat  ‗0—‘5  dan  baland)  bolsa,  bu  tdalar  qoizg`alib,  markazga 
impulslar  yuboradi,  ular  og‘liqni  vujudga  keltiradi.  Murakkab  og'riq  retseptorlari  ham 
bor. 
Ichki a‘zolardagi retseptorlar algetik moddalarga sezgir. Bu og‘riqni paydo qiladigan 
moddalarga bradikinin, prostaglandin Ye vitamin va boshqalar kiradi. MNT ga ingichka 
mielinsiz tolalar orqali 0,6—2 m/s tezlikda o‘tadigan impulslar lovullagan og
‘
riqni hosil 
qilsa,  mielinli  tolalar  bo
‘
ylab  15—25  m/s  tezlikda  o
‘
tuvchi  impulslar  sanchiqli  og‘riqni 
paydo qiladi. 
Og
‘
riq paydo bo`lishi uchun katta guruxdagi retseptorlar qo
‘
zg
‘
alib, MNT ga ayni bir 
vaqtda anchagina afferent tolalardan sinxron impulslar o
‘
tishi shart, degan fikr bor. 
Organizmda  og'riqqa  qarshi  tizim  ham  bor.  Bu  uning  o
‘
zida  ishiab  chiqariladigan 
ichki  analgetiklar  —  endorfinlar  va  enkefalinlar.  Og
‘
riqqa  qarshi  tizimni  dorilar 
yordamida kuchaytirib, odamnnng ruhiga ta‘sir qilish yo‘li bilan bemorga yordam berish 
mumkin.  Rahmdillik  va  hamdardlik  og
‘
riq  sezib,  azob  chekayotgan  bemorga  juda  katta 
dalda bo`ladi, xastalikni yengishga yordam beradi.