Muqaddima

 
 
REFRAKTERLIK 
 
     Qo‘zg‘alish  vaqtida  qo‘zg‘aluvchanlikni  aniqlashga  qaratilgan  tajribalar  natijasiga 
ko‘ra,  mahalliy  javob  vaqtida  nerv  tolasining  qo‘zg‘aluvchanligi  biroz  oshadi.  Harakat 
potensiali  cho‘qqiga  ko‘tarilganida  tola  qo‘zg‘aluvchanligi  mutloq  yo‘qoladi. 
Repolyarizatsiya boshlanishi bilan, qo‘zg‘aluvchanlik asta sekin tiklanadi. 
     Membrana qo‘zg‘aluvchanligi umuman yo‘qolgan vaqt mutloq refrakterlik davri, deb 
atalgan.  Bu  holatning  rivojlanishiga  natriy  kanallari  deyarli  toia  inaktivatsiyalangani, 
kaliy  uchun  membrana q‘tkazuvchanligi oshgani sabab  bo`ladi.  Repolyarizatsiya  natriy 
kanallarining  faolligi  tiklanishiga  va  kaliy  oqimining  sekinlashishiga  olib  keladi. 
Natijada  qo‘zg‘aluvchanlik  sekin  tiklanadi.  Bu  vaqqtni  refrakterlikning  nisbiy  davri 
deymiz. 
     Nerv  tolalarida  mutloq  refrakterlik  davrining  davomiyligi  1  ms  dan  kam,  nisbiy 
refrakterlik esa 5-10 ms davom etishi mumkin. Odamning yurak muskuli tolalari olinsa, 
bu  fazalarning  davomiyligi  270  ms  (mutloq  refrakterlik)  va  30  ms  (nisbiy  refrakterlik) 
tashkil qiladi. Juda qisqa mutloq refrakterlikka ega bo`lgan nerv tolasi 1 sekundda 1000 
ta harakat potensialini vujudga keltirishi mumkin, yurak muskuli esa shu vaqt davomida 
faqat  3-4  marta  qo‘zg;alish  qobiliyatiga  ega.  Demak,  nerv  tolasining  labilligi  yurak 
miskulinikiga nisbbatan 250-300 marta yuqori. 
     Nerv yoki muskul tolalarining qo‘zg‘alishi iz potensiali bilan tugasa, bu davrda ham 
qo‘zg‘aluvchanlik    o‘zgaradi.  Iz  depolyarizatsiyalanish  vaqtida  qo‘zg‘aluvchanlik 
odatdagidan biroz yuqori, iz giperpolyarizatsiyalanish vaqtida esa biroz past bo`ladi.