Muqaddima

TERMORETSEPTORLAR 

---

 
 
270 
 
Termoretseptorlar  ikki  guruhga  bolinadi:  sovuqni  sezuvchi  va  issiqni  sezuvchi 
retseptorlarga.  Terning  sovuqqa  yoki  issiqqa  juda  sezgir  qismlarini  gistologik 
tekshirishlar natijasida Ruffini tanachalari issiqni, Krauze kolbachalari sovuqni sezuvchi 
retseptorlar  bolsa  kerak,  degan  xulosaga  kelindi.  Ammo,  terming  ba‘zi  qismlarida  bu 
retseptorlar bo`lmasa ham haroratni sezish qobiliyati bor. 
Maxsus  termoretseptorlardan  tashqari,  haroratni  sezishda  afferent  nerv  tolalarining 
pardasiz ochiq oxirlari ham ishtirok etsa kerak 
Termoretseptorlar quyidagi xossalarga ega: 
1. Teri haroratining barqaror bolib turishida bu retseptorlarning qo'zg‘alish chastotasi 
teri haroratiga proporsional bo`ladi. 
2.  Teri  harorati  ko
‘
tarilsa  yoki  pasaysa  bu  impulslar  chastotasi  ham  ko
‘
payadi  yoki 
pasayadi. 
Harorat o'zgarishidan boshqa narsalarga sezgir emas, 
Retseptorlar sezgirligi teridagi harorat o
‘
zgarishining sezish bo
‘
sag
‘
asiga yaqin. 
Termoretsepsiyani  ta‘minlovchi  afferent  tolalar  yakka  yoki  juda  kichik  guruhdagi 
retseptorlarga bog‘liq, Impulslarnmg bu tolalardan olish tezligi 20 m/s dan kam. 
Sovuqni  sezuvchi  retseptorlar  soni  issiqni  sezuvchi  retseptorlar  sonidan  ancha  ko
‘
p. 
Qol kaftining 1 sm da 1—5 ta sovuq nuqta bo`lsa, issiq nuqtalar soni 0,‘. Odam terisidagi 
sovuqni sezuvchi retseptorlarning umumiy soni 250000, issiqni sezuvchi retseptorlar soni 
30000. 
Odam  terisiga  issiq  jism  tegizilsa, u  awal  bir  zum  sovuqni, keyin  esa  issiqni  sezadi. 
Bu  hodisa  sovuqni  va  issiqni  sezuvchi  retseptorlarning  terida  turli  chuqurlikda 
joylashganiga  bog‘liq.  Sovuqni  sezuvchi  retseptorlar  teri  yuzasidan  0,17  mm,  issiqni 
sezuvchi retseptorlar esa 0,3 mm chuqurlikda joylashgan shu sababdan, issiq ham, sovuq 
ham awal sovuqni sezuvchi retseptorlarni qo
‘
zg
‘
atadi. 
Termoretseptorlar  terming  malum  nuqtalarida  joylashgan.  Bu  nuqtalarni  teriga 
isitilgan yoki sovutilgan kichik nayza tegizib aniqlash mumkin. 
Termoretseptorlardan  boshlanadigan  ingichka  mielinli  afferent  tolada  doimiy  impuls 
faollikni qayd ilishq mumkin. Masalan, tildagi sovuqni sezuvchi retseptor harorat 38°S 
bo`lganda  sekundiga  5  ta  impulsni  vujudga  keltiradi  va  afferent  tola  orqali  markazga 
o'tkazadi: Til 30° S gacha sovutilsa, impulslar soni 10—12 tagacha oshadi, 10° S da esa 
qo
‘
zg'alish umuman yo
‘
qoladi. Issiqni sezuvchi retseptorlar hosil qiladigan impulslar soni 
ham harorat o
‘
zgarishiga bog‘liq. 
Harorat  o
‘
zgarishini  sezish  darajasi  turli  sharoitlarda  o
‘
zgaradi.  Masalan,  qoiimizni 
harorati  2‘—25°  S  darajadagi  suvdan  olib,  27—28  darajadagi  suvga  botirsak,  issiqni 
sezamiz. Qol 32°S haroratli suvda bo`lsa, 27°S darajadagi suv sovuq tuyuladi. 
Haroratni  sezish  terining  ta‘sirlanuvchi  satliining  katta-kichikligiga,  ta‘sirlanuvchi 
sohaga,  tashqi  haroratga,  markaziy  nerv  tizimining  funksional  holatiga  bog‘liq  va 
hokazo.