Muqaddima



Download 4,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet239/353
Sana03.09.2021
Hajmi4,57 Mb.
#163474
1   ...   235   236   237   238   239   240   241   242   ...   353
Bog'liq
Normal Fiziologiya Qodirov

MEMBRANA HAZM 
A.  M.  Ugolev  kashf  etgan  membrana  hazmi  ichak  hujayralarining  apikal  uchida
?
 
glikokaliks  bilan  qoplangan  mikrovorsinkalar  yuzasida  sodir  bo'ladi.  Membranadagi 
gidrolizni bu yuzada ximusdan adsorbsiyalangan pankreatik fermentlar va enterotsitlarda 
sintezlanib, apikal membra- naga bnrikkan ichak fermentlari yuzaga chiqaradi Hazmning 
uchinchi  turi  bo`lgan  membrana  gidrolizi  bo

shliqdagi  va  hujayra  hazmlari  oraligldagi 
fazoni egallab turadi (51- rasm). 
Bo'shliqdagi  hazm  ovqat  biopolimerlarining  parchalanishini  boshlab  bersa,  shilliq 
parda  tozilmalarida  (glikokaliksda)  adsorbsiyalangan  fermentlar.  gidrolizining  oraliq 
bosqichlarini ta‘minlaydi,  membranaga birikkan ichak fermentlari esa oqsil, uglevodlar 
va yog‘lar parchalanishini oxiriga yetkazadi. 
Katta  yoshli  odamlarda  hujayra  hazmining  ahamiyati  arzimas,  degan  edik.  Demak, 
ularda  oziq  moddalarning  parchalanishi  bo

shliq  va  membrana  hazmlariga  bog`liq. 
Modda molekulasi qancha katta bolsa, bo'shliq hazmining uni parchalashdagi ahamiyati 
shuncha  ortadi.  Masalan,  kraxmal  va  glikogenni  membrana  hazmi  mexanizmlari 
umuman parchalay olmaydi 
Yirik  biopolimerlar  avval  ichak  bo

shlig

ida  glikokaliks  iplari  oraligiga  va 
mikrovorsinkalar  sohasiga  kirib  borishi  mumkin  bo`lgan  kichik  oraliq  mahsulotlariga 
parchalanishi kerak. Shu sababdan, ichak bo

shlig‘idagi hazmning sustlashishi membrana 
gidrolizining  sekinlashishiga  va  oziq  moddalar  o

zlashtirili  shining  kamayishiga  olib 
keladi.  Demak,  bo

shliqdagi  hazm  membrana  hazmi  yordamida  parchalanishi  mumkin 
bo`lgan  subsfcratlarni  tayyorlab  beradi.  Bu  substratlarning  membrana  yuzasida 
monomerlarga  parchalanishi  va  so

rilishi,  o

z  navbatida,  bo'shliq  hazmini  tezlashtiradi 
Bo

 sliliq va membrana hazmlari o

rtasidagi munosabatlarni 52-rasmdan ko'rish mumkin. 
Gidrolizning dastlabki bosqichlari ingichka ichak bo

shlig

iga yirik polimerlar (kraxmal, 
 
51 -раsм. Ichak bo‘shlig‘i va yuzasidagi xazm jarayonlari o‘zaro bog‘lanishlar 


 
 
198 
 
sxemasi. 
A—oziq  moddalarning  ichlk  bo

shligida  va  yuzasida  parchalanish  bosqichlari;  В— 
enterotsitning apikal membranasida adsorbsiyalangan fermentlar; M—membrana; MB— 
mikrovorsinka;  Ga—apikal  glikokaliks;  G1—lateral  glikokaliks;  Cl  —  C3—
parchalovchi  moddalar  (substratlar);  Fk—pankreatik  fermentlar;  Fm—membrana 
fermentlari; T— membrananing tashuvchi tizimi; K—fennentlarning katalitik markazi. 
oqsillar) molekulasidagi boglamlarning bir qismini uzadi. Buning natijasida hosil bo`lgan 
kichik  bo`laklar  mikrovorsinkalar  sohasiga  o

tib,  membrana  yuzasida  adsorbsiyalangan 
fermentlar  tomonidan  parchalanadi,  hosil  bo`lgan  monomerlar  so

riladi.  Hisoblar  shuni 
ko'rsatadiki,  biopolimerlar  molekulasidagi  kimyoviy  bogianishlarning  20  %  ni 
bo'shliqdagi  gidroliz  uzsa,  80%  membrana  gidroliziga  to'g'ri  keladi  Membranadagi 
gidrolizda  ichak  fennentlarining  deyarli  hammasi  ishtirok  etadi.  Uglevodlar 
parchalanishini gamma-  amilaza, maltaza  va izomaltaza, saxaraza, invertaza, laktaza  va 
tregalazalar  oxiriga  yetkazsa,  oqsillar  parchalarnshini  esa  amino-  va  dipeptidazalar 
tugatadi.  Monoglitseridlipaza  va  ishqoriy  fosfatazalar  yoglarning  va  fosfor  kislotasi 
efirlarining parchalanishini yakunlaydi. 
 
52-rasm ichak membranasiningfermentativ va tashuvchi tizimlario‘rtasidagi 
munosabatlar 
A)fermentni  tashuvchining  kirish  qismiga  tsasiri(parchalanish  maxsuloti  yo‘q-kanal 
yopiq  B) tashuvchuning ferment faolligiga tasiri 1-parchalanuvch modda  2-parchalanish 
maxsuloti  3-ferment  4-tashuvchi membrana   5-membrana 
Membranadagi hazmning boshqarilishi juda murakkab. Uning tezligiga birinchi galda 
bo`shliqdagi  hazmning  jadalliga  ta‘sir  qiladi.  Bo‗shliqdagi  hazmning  o
`
zgarishiga  olib 
keluvchi  omillar  membrana  hazmini  ham  o'zgartiradi.  Bundan  tashqari,  membrana 
gidroliziga  buyrak  usti  bezi  gormonlari.  ovqatning  sifati,  ichak  harakatlari, 
membrananing  fermentlarni  sorbsiyalash  xususiyatl  so‗rilish  tezligi  sezilarli  ta‘sir 
ko'rsatadi. 
SO‗RILISH 


 
 
199 
 
Tashqi  muhitdagi  moddalarni  shikastlanmagan  teri  va  shilliq  pardalar  orqali 
organizmning ichki muhitga o
`
tishi so

rilish deyiladi 
Ingichka  ichak  shilliq  pardasi  so'rilish  bilan  bog‘liq  bo`lgan  katta  ishni  bajaradi.  Bu 
ishning miqdori ko

pligini tasawur qilish uchun quyidagilarni e‘tiborga olish kerak. Katta 
yoshdagi odam bir kechayu kunduzda 100 g oqsil, 100 g yog

.‘00 g ga yaqin uglevodlar, 
10—12  g  tuzlar  va  2—2,51  suv  iste‘mol  qiladi.  Hazm  tizimi  shiralari  tarkibida  6—71 
suv, 60—70 g anorganik moddalar, 200 g ga yaqin organik birikmalar ichak bo'shlig‘iga 
ajraladl.  Bu  moddalarning  deyarli  hammasi  asosan  ingichka  ichakda,  qisman  yo'g'on 
ichakda qayta so'riladi. 
Katta  yoshli  odam  ingichka  ichagining  uzunligi  600  sm  va  diametri  2,5  sm 
chamasida. Agar shilliq pardasi tekis bo`lganda, sathi 0,33 m bolar edi. Bu yuzadan 8 1 
ga  yaqin  suvni,  800  g  organik  birikmalar,  80  g  chamasida  anorganik  moddalarning 
so‗rilishi  gumon.  Ammo  ingichka  ichak  shilliq  pardasi  tekis  emas.  Pardaning  aylanma 
burmalari  uning  sathini  1  m  ga  yetkazadi.  Shilliq  pardada  barmoqsimon  bo

rtiqlar  — 
vorsinkalar borligi sathining 10 m ga ko'payishiga olib keladi, Har qaysi enternotsitning 
apikal membranasi juda ko

p mikrovorsinkalar hosil qilganidan so'rilishni taminlaydigan 
yuz 200 m
2
 ga yetadi; 
Katta  yuzadan  tashqari,  so'rilishning  ingichka  ichakda  jadal  kechishining  boshqa 
sababi  ham  bor.  Oligomerlarni  monomerlarga  parchalaydigan  fermentlar  enterotsitlar 
membranasiga  birikkanini  yuqorida  aytgan  edik.  Mana  shu  fermentlarnmg  yonginasida 
moddalarning  faol  so'rilishini  ta‘minlovchi  tuzilmalar  joylashgan  (52-  rasm).  Ular  ham 
membrananing  tarkibiy  qismi  bo`lib,  unga  birikib  ketgan.  Membrana  yuzasida  ferment 
ta‘sirida  oligomerdan  hosil  bo`lgan  monomer  molekulasi  ichak  bo

shlig‗iga  qaytib 
ketmay.  so'rilistmi  ta‘minlovchi tuzilmalarga uzatiladi,  Parchalanish  va  sovitish  deyarli 
bir  joyda  va  bir  vaqtda  sodir  bolganidan  moddalarning  o‗zlashtirilishi  juda  samarali 
bo`ladi 
 

Download 4,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   235   236   237   238   239   240   241   242   ...   353




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish