Muqaddima

YURAK FAOLIYATINING REFLEKTOR BOSHQARILISHI 
 
     Markaziy  nerv  tizimining  deyerli  hamma  qismlari  yurak  faoliyatini  boshqarishda 
ishtirok etishini ko'rdik. Ammo bu markazlarda yurak faoliyatini o'zgartiruvchi impulslar 
hosil  bo'lishi  uchun  sabab  kerak.  Bu  sabablar  juda  xilma-xil  bo'lib,  ularning  paydo 
bo'lishi  to'g'risidagi  ahborotni  markaziy  nerv  tizimiga  turli  retseptorlardan  keladigan 
afferent impulslar yetkazadi. Ularga javoban markazlarda yurak faoliyatini o'zgartiruvchi 
efferent  impulslar  shakllanadi.  Demak,  yurak  faoliyati  reflektor  yo'l  bilan  boshqarilib 
turar ekan. Yurak reflekslarining  efferent yo'llari ikkita – bu adashgan va simpatik nerv 
tolalaridir.  Afferent  yo'llari  juda  ko'p.  Ular  turli  intero-  va  eksteroretseptorlardan 
boshlanadi. 
     Yurak  faoliyatini  birinchi  galda  tomirlarning  refleks  hosil  qiluvchi  sohalaridagi 
retseptrolardan vujudga keladigan reflekslar o'zgartiradi. Bunday refleksogen sohalardan 
biri kavak venalarni yurak bilan birikkan qismida joylashgan. Sohada uchraydigan A va 
B  tipdagi  cho'zilish  retseptorlari  kavak  venalarda  qonning  hajmi  ko'payishi  bilan 
qo'zg'aladi va Beynbridj refleksini yuzaga chiqaradi. Demak, bu refleks kavak venalarda 
bosim  ortganda  vujudga  kelib,  parasimpatik  markaz  tonusini  pasaytiradi,  simpatik 
markaz  tonusini  esa  oshiradi.  Natijada  yurak  ishi  tezlashib,  kavak  venalarda  yig'ilib 
qolgan qon arterial tomirlarga o'tkaziladi. 
     Tomirlardagi  refleksogen  sohalardan  eng  muhimi    karotid  sinus  va  aorta  ravog'idir. 
Bu  sohalarda  qon  bosimi  ortishiga  javoban  o'zidan  markazga  intiluvchi  uzluksiz 
impulslar  sonini  o'zgartiruvchi  mexanoretseptorlar  joylashgan.  Aorta  va  uyqu 
arteriyasida  qon  bosimining  ko'tarilishi  retseptorlarning  qo'zg'alish  darajasini  oshiradi. 
Markazga  bboruvchi  impulslar  soni  ko'payib,  adashgan  nerv  markazini  qo'zg'atadi. 
Natijada  yurak  faoliyati  sustlashadi.  Aortaga  haydalayotgan  qon  miqdori  kamayadi, 
bosim pasayadi. 
     Umuman,  interoretseptorlarga  kuchli  mexanik  yoki  kimyoviy  ta'sirot  berilsa,  yurak 
faoliyati  o'zgaradi.  Masalan,  qorin  parda  retseptorlarini  mexanik  ta'sirlash  yurak 
faoliyatini  tormozlaydi  (Gols  refleksi).  Shu  sababdan,  odamning  qorniga  qattiq  urilsa, 
yuragi to'xtab qolishi mumkin. 
     Danini-Ashner  refleksi  ham  vagal  reflekslarga  kiradi.  Uni  yuzaga  chiqarish  uchun 
barmoqlar bilan ko'z soqqalariga bosish kerak. Bunda yurak qisqarishlari soni kamayadi.