Muqaddima

QON  IVISH  JARAYONI  ASOSLARI 
      
     A.Shmidt  va  P.Morovis  asos  solishgan,  hozir  hamma  e‘tirof  qilgan  qon  ivish 
nazariyasi  fermentativ  nazariya,  deyiladi.  Bu  nazariyaga  ko‘ra,  plazmada  erigan 
fibrinogen  trombin  fermenti  ta‘sirida  erimaydigan  fibringa  aylanadi.  Fibrin  ipsimon 
strukturaga ega bo`ladi. 
     Ikkilarnchi  gemostaz  bbesh  bosqichga  bo`linadi.  Birinchi  bosqich  –  tromboplastin 
hosil  bo`lishi  bosqichi.  Tromboplastin  deganda  qonning  protrombinni  trombinga 
aylantiradigan  fermentativ  faolligini  tushunish  kerak.  ―Tromboplastin‖  so‘zi  o‘rniga 
―Trombokinaza‖  atamasi  ham  ishlatiladi.  Tomirda  yurgan  qonda  tromboplastin 
bo`lmaydi.  U  qon  plastinkalari  parchalanganda  (qon  tromboplastini)  yoki  to‘qimalar 
shikastlanganda  (to‘qima  tromboplastini)  ajraladigan  yog‘simon  (lipid)  omil  va  plazma 
omillari ishtirokida hosil bo`ladi. 
     Ikkinchi bosqich – trombin hosil bo`lishi. Tromboplastin plazmada uchraydigan oqsil 
protrombinga  nisbatan  proteolitik  faollikka  ega.  Protrombin  α
2
-globulin  bo`lib, 
molekulyar massasi 66800. Plazmada 10-15 mg% protrombin bor. U jigarda sintezlanadi 
va bu jarayon K vitaminiga muhtoj. Shuning uchun K vitamini yetishmaganda, qonning 
ivishi  buziladi.  Protrombin  tromboplastin  ta‘sirida  Ca
2+
  ionlari  hozirligida  trombinga 
aylanadi. Trombin – peptidaza, u fibrinogenni qisman parchalash qobiliyatiga ega. 
     Uchinchi bosqich – fibrin hosil bo`lishi. Fibrin hosil bo`lishining birinchi bosqichida 
fibrinogen (m. m – 340000) trombin ta‘sirida ikki nimtaga bo`linadi. Bu nimtalardan o‘z 
navbatida  ikkita  aminopeptid  –  A  va  B  ajraladi.  Nimtalarning  qolgan  qismlari  fibrin-
monomer,  deb  ataladi.  Fibrin-monomerning  molekulalari  bir  qatorga  tizilib, 
polimerizatsiyaga  uchraydi.  Polimerizatsiya  uchun  plazma  omili  fibrinopeptid  A  va 
kalsiy kerak. Fibrin-polimer gelni hosil qiladi. 
     To‘rtinchi bosqich – laxta retraksiyasi. Trombotsitlar parchalanganda ulardan maxsus 
omil  –  tromostenin  ajraladi.  Trombostenin  ta‘sirida  fibrin  iplari  qisqaradi.  Bu  qisqarish 
natijasida oldin hosil bo`lgan amorf laxtaning hajmi kamayib, ixchamlashadi. Bu jarayon 
retraksiya, deyiladi. Retraksiya natijasida laxta zichlashadi, jarohatlangan joyning yuzasi 
kamayadi, yaraning bitishi tezlashadi. 

---

 
 
128 
 
     Beshinchi  bosqich  –  fibrinoliz.  Plazma  globulinlaridan  biri  plazminogen 
(profibrinolizin)  to‘qima  yoki  qon  omillari  ta‘sirida  faol  proteolitik  ferment  plazminga 
(fibrinolizinga) aylanadi. Plazmin fibrinni parchalab, trombni yo‘qotadi.