Мундарижа Ўзбекистон Республикаси бюджет тизимида махаллий бюджетнинг ўрни ва аҳамияти

II БОБ. Давлат харидлари тизимини ислоҳ килишниш долзарб масалалари.
2.1 давлат харидлари тизимини ислоҳ килишда қонуечилик базасини такомиллаштириш
Бугунги кунда очиқлик ва шаффофликни таъмин- лаш борасида барча соҳаларда бўлгани каби давлат харидлари соҳасини ислоҳ қилишга ҳам катта еътибор қа- ратилмоқда. Давлат харидлари тизимини доимий равиш- да такомиллаштириб бориш, давлат харидларини амалга ошириш жараёнларига замонавий ахборот технологи- яларини кенг жорий етиш орқали инсон омили иштирокини камайтириш енг долзарб масалалар ҳисобланади.
Давлат харидларини амалга оширишда маблағлар- дан оқилона ва самарали фойдаланиш, рақобат ва хо- лисликни таъминлаш, шунингдек, давлат харидларини рақамлаштириш талабларидан келиб чиқиб, бу борада- ги қонунчилик ҳужжатларини доимий равишда такомил- лаштириб боришни ҳам талаб етади.
2021-йил давлат харидлари соҳаси учун катта ўзгаришлар ва ислоҳотларга бой йил бўлди. Давлат харидлари тизимини такомиллаштиришга қаратилган исло- ҳотлар қуйидаги йўналишларда амалга оширилди.

Қонунга киритилган асосий янгилик ва ўзгарти- ришларни қуйидаги асосий йўналишларга бўлган ҳолда таҳлил қилиш мумкин.

Очиқлик ва шаффофликни та ъминлаш бўйича:
1.Давлат харидларини амалга оширишнинг барча турлари, шу жумладан, тендер, енг ях- ши таклифларни танлаш савдолари электрон шакл- да амалга оширилиши белгиланди. Бу еса, харид- ларда инсон омили иштирокини қисқартиришга имкон яратади.
2.Давлат харидлари жараёнида янада шаффоф- ликни таъминлаш, тадбиркорлик субйектларини кенг жалб қилиш, шунингдек, коррупсион ҳолатларни бартараф етиш мақсадида бенефициар мулкдор тўғрисидаги маълумотлар очиқланиши белгиланди.
М аълумот учун: бенефициар мулкдор - пировар- дида мулк ҳуқуқларига эгалик қиладиган ёки товар- лар (ишлар, хизматлар) йетказиб берувчини амалда

Бугунги кунда очиқлик ва шаффофликни таъмин- лаш борасида барча соҳаларда бўлгани каби давлат харидлари соҳасини ислоҳ қилишга ҳам катта еътибор қа- ратилмоқда. Давлат харидлари тизимини доимий равиш- да такомиллаштириб бориш, давлат харидларини амалга ошириш жараёнларига замонавий ахборот технологи- яларини кенг жорий етиш орқали инсон омили иштирокини камайтириш енг долзарб масалалар ҳисобланади.

Давлат харидларини амалга оширишда маблағлар- дан оқилона ва самарали фойдаланиш, рақобат ва хо- лисликни таъминлаш, шунингдек, давлат харидларини рақамлаштириш талабларидан келиб чиқиб, бу борада- ги қонунчилик ҳужжатларини доимий равишда такомил- лаштириб боришни ҳам талаб етади.
2021-йил давлат харидлари соҳаси учун катта ўзгаришлар ва ислоҳотларга бой йил бўлди. Давлат харидлари тизимини такомиллаштиришга қаратилган исло- ҳотлар қуйидаги йўналишларда амалга оширилди.
Қонунга киритилган асосий янгилик ва ўзгарти- ришларни қуйидаги асосий йўналишларга бўлган ҳолда таҳлил қилиш мумкин.
Очиқлик ва шаффофликни та ъминлаш бўйича:
1.Давлат харидларини амалга оширишнинг барча турлари, шу жумладан, тендер, енг ях- ши таклифларни танлаш савдолари электрон шакл- да амалга оширилиши белгиланди. Бу еса, харид- ларда инсон омили иштирокини қисқартиришга имкон яратади.
2.Давлат харидлари жараёнида янада шаффоф- ликни таъминлаш, тадбиркорлик субйектларини кенг жалб қилиш, шунингдек, коррупсион ҳолатларни бартараф етиш мақсадида бенефициар мулкдор тўғрисидаги маълумотлар очиқланиши белгиланди.
М а ълумот учун: бенефициар мулкдор - пировар- дида мулк ҳуқуқларига эгалик қиладиган ёки товар- лар (ишлар, хизматлар) йетказиб берувчини амалда
И.Давлат харидлари тизимини тартибга солувчиназорат қиладиган жисмоний шахс қонунчилик базасини такомиллаштириш.3.Давлат харидлари соҳасида давлат буюртvf
1.Ўзбекистон Республикасининг 2021-йилм ачилари қамровини кенгайтириш мақсадида Йирик давлат корхоналари Корпоратив буюртмачилар сифатида қамраб олинди.
Йирик давлат корхоналари ҳам қонунга мувофиқ харидларни амалга ошириши тадбиркорлик субйектлари учун кенг имконият ҳамда очиқликни таъминлаш
имконини беради.
Кенг рақобат муҳитини яратиш, тадбиркорликни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлашга қаратилган чора-тадбирлар бўйича:
1. Давлат харидларида носоғлом рақобатни олдини олиш, иштирокчи ва харид қилиш тартиб-таомиллари иштирокчисининг аффилланган шахси электрон дўкон,
ауксион, енг яхши таклифларни танлаш ва тендер савдолари бўйича айни бир лотда иштирок етиши ҳамда ихтисослашган ташкилот ёки унинг аффилланган шахси ўзи ташкилотчи бўлган харид қилиш тартиб-таомилида иштирокчиси сифатида иштироки таъқиқланди.
Бу орқали таъсисчиси айни бир жисмоний ёки юридик
шахс бўлган йетказиб берувчилар томонидан олдиндан ўзаро келишилган ҳаракатларни амалга ошириш ҳолатлари олди олинади.
2. Давлат харидлари электрон тизими Операторлари сонини ошириш орқали улар ўртасида кенграқобат муҳитини яратиш, бунинг натижасида давлатхаридлари иштирокчилари учун қулай шароит ва сифатл хизмат таъминланади.
Маълумот учун: бугунги кунда давлат харидлариэлектрон тизими Операторлари сони тўрттага йетказилган ҳолда улар ўртасида рақобат муҳити яратилди.
3. Давлат харидларини тизимлаштириш, режалаштириш ҳамда буджет ва инвестиция жараёнларидаги режалаштириш, шунингдек, хўжалик фаолиятни режалаштириш ўртасида ўзаро боғлиқликни таъминлаш мақсадида давлат буюртмачилари томонидан давлат харидлари бўйича режа-жадвалларни ахборот порталига жойлаштиришнинг аниқ муддатлари белгиланди.
Режа-жадвалларни ахборот порталига жойлаштиришнинг аниқ муддатлари белгиланиши буюртмачиларнинг аниқ режа асосида фаолият юритишига асос, шунингдек, тадбиркорлик субйектлари учун ўз бизнес режаларини шакллантириш учун катта имконият ҳисобланади.
Маълумот учун: давлат харидларининг йиллик режажадвали буджет буюртмачилари томонидан жорий йилнинг 25-мартига қадар, келгуси йил учун давлат харидларининг йиллик режа-жадваллари корпоратив буюртмачилар томонидан жорий йилнинг 25-декабрига қадар, келгуси чорак учун давлат харидларининг чоракликрежа-жадваллари давлат буюртмачилари томонидан жорий чорак охирги ойининг 25-санасига қадар махсус ахборот порталида жойлаштирилиши белгиланган
Давлат харидлари тизимига тадбиркорлик субйектларини кенг жалб қилиш орқали соҳада кенг рақобат муҳитини яратиш мақсадида тизимли равишда амалга
оширилган чора-тадбирлар натижасида 2022-йил 1-январ ҳолатига келиб мамлакатимизда рўйхатдан ўтганва ушбу даврда фаол бўлган тадбиркорлик субйектларининг сони 465,9 мингтани ташкил етган бўлса, шундан 161 мингга яқини (фаол тадбиркорлик субйектлар сонига нисбатан 35,5%) давлат харидлари бўйича электрон тизимларидан рўйхатдан ўтди.
Давлат буюртмачиларига қулайликлар яратишга қаратилган чора-тадбирлар бўйича:
Давлат харидларини амалга ошириш муддатлари мақбуллаштирилди. Бу еса, ўз навбатида,давлат дастурларини белгиланган муддатларда бажарилиши имкониятини оширади.
Маълумот учун: ауксион – камида беш иш куни (аввалги тартибда камида беш кун), танлаш – камида беш иш куни ва икки иш куни муҳокамага (аввалги тартибда танлов камида ўн кун) ва тендер – камида ўн икки иш куни (аввалги тартибда камида ўттиз кун)етиб белгиланди.
2. Давлат буюртмачиларига харид қилиш тартиб-таомиллари турларини танлаш имкониятлари оширилди. Бунда, ҳар бир харид тури рақобатли харид шаклида еканлигидан келиб чиқиб:буджет буюртмачилари учун базавий ҳисоблаш миқдорининг икки минг беш юз бараваригача –электрон дўкон, ауксион ва танлаш орқали, базавий ҳисоблаш миқдорининг икки минг беш юз бараваридан олти минг бараваригача – ауксион ва танлаш орқали; корпоратив буюртмачилар учун базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма беш минг бараваригача – электрон дўкон, ауксион ва танлаш орқали харидларни амалга ошириш имкони яратилди.
3. Давлат буюртмачилари учун тезкор, кутиб бўлмас харидларни амалга ошириш имкониятини яратиш мақсадида давлат харидларини харид комиссиясининг иштирокисиз очиқ ахборот манбаларидан олинган нархларни солиштириш ёки товарларнинг (ишларнинг, хизматларнинг) потенсиал йетказиб берувчиларидан нархларни сўраш йўли билан аниқланган ғолиб билан шартнома тузиш орқали амалга ошириш имконияти яратилди. Бунда, давлат харидининг суммаси бир шартнома бўйича базавий ҳисоблаш миқдорининг еллик баравари миқдоридан ошмаслиги (буджет буюртмачилари учун базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма беш баравари миқдоридан ошмаслиги), бироқ бир молия йилида бир корпоратив буюртмачи учун базавий ҳисоблаш миқдорининг бир минг баравари миқдоридаги суммадан кўп бўлмаслиги ва бир молия йилида
бир буджет буюртмачиси учун базавий ҳисоблаш миқдорининг беш юз баравари миқдоридан ошмаслиги керак.
Харид қилиш тартиб-таомиллари турлари ва мезонлари
тўғрисидаги батафсил маълумотларни ҳамда аввалги тартиб билан ўхшаш ва фарқли жиҳатларини қуйида кўришимиз мумкин
Шунингдек, ушбу Қонун билан давлат харидларитўғрисидаги ахборот давлат тилида еълон қилиниши ватарқатилиши ҳамда давлат тили билан бир вақтда бошқа
тилларда ҳам еълон қилиниши ва тарқатилиши мумкинлиги, шунингдек, бошқа тилларда еълон қилинаётган
давлат харидлари тўғрисидаги ахборотнинг мазмуни давлат тилида еълон қилинган ахборотга мувофиқ бўлиши кераклиги белгиланди.
Давлат харидлари жараёнида манфаатлар тўқнашувига, давлат харидларини амалга оширишнинг рақобатли бўлмаган усулларини қонунга хилоф равишда танлаш, рақобатга йўл қўймаслик, уни чеклашнинг ёки бартараф етишнинг бошқа шаклларига, коррупсиянинг намоён бўлишига,молиялаштириш манбалари ва миқдорлари мавжудлиги тўғрисида тасдиқларга эга бўлмаган ёки ажратилган
маблағлар ҳажмидан ортиқ миқдордаги давлат харидларини амалга оширишга йўл қўйиш тақиқланди.
2. Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодексига давлат харидлари тўғрисидаги қонунчиликни бузганлик учун жавобгарлик белгилашни назарда тутувчи норма киритилди
3. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021-йил 16-мартдаги 139-сон қарори қабул қилинди. Унга кўра, буджет ташкилотлари ва буджет маблағлари олувчиларнинг товарларни (ишларни, хизматларни) харид қилиш бўйича суммаси 1 млрд. сўмгача тузиладиган шартномаларида 30 фоиз миқдорида олдиндан тўлов амалга оширилиши, ушбу тартиб буджет ташкилотлари ва буджет маблағлари олувчиларнинг харид қилишда 15 фоиздан ортиқ миқдорда аватўлаши мумкин бўлган товарлар (ишлар, хизматлар)нинг турлари рўйхатидаги товарлар (ишлар, хизматлар)нисбатан татбиқ етилмаслиги белгиланди.
Маълумот учун, 2021-йилда суммаси 1 (бир)млрд. сўмгача бўлган 491,7 минг та 19,0 трлн.сўмлик шартномалар имзоланган, бу орқали 5,5 трлн.сўмдан ортиқ маблағлар тадбиркорлик субйектларигаолдиндан тўлаб берилди.
Мазкур тартиб белгилангунига қадар олдиндантўлов 15 фоиз миқдорида амалга оширилган. Бу орқали,2020-йилда еса суммаси 1 (бир) млрд. сўмгача
бўлган 346,1 минг та 11,7 трлн. сўмлик шартномаларимзоланган ҳамда 1,8 трлн. сўмдан ортиқ маблағлартадбиркорлик субйектларига олдиндан тўлаб берилди.
Таҳлилларга кўра, суммаси 1 (бир) млрд. сўмгача бўлган шартномалар учун 2021-йилда ўтган йилга нисбатан 3,7 трлн. сўм кўпроқ маблағлар тадбиркорлик субйектларига олдиндан ўтказиб берилган.
Давлат харидларини амалга оширишда олдиндан тўлов миқдорларининг оширилиши тадбиркорлик субйектларининг молиявий имкониятлари ошишига, тадбиркорлик субйектларини давлат харидларидаги иштирокининг
кенгайишига ҳамда рақобат муҳитини янада оширилишига хизмат қилади.
4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2021-йил 2-июлдаги ПҚ–5171-сон “Давлат харидлари
шаффофлигини таъминлаш ва самарадорлигини оширишга доир чора-тадбирлар тўғрисида”ги Қарори қабул қилинди ва бу орқали йирик давлат буюртмачиларининг давлат харидларини амалга оширишлари устидантизимли назорат йўлга қўйилди.
Шу билан бирга, йирик давлат корхоналарида халқаро аудит ва консалтинг компаниялари жалб қилиниб, харид жараёнлари, шу жумладан, коррупсияга қарши курашиш тизимларининг самарадорлигини ошириш(“форензик”) бўйича аудит ўтказилди.
5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2018-йил 27-сентабрдаги ПҚ–3953-сон “Ўзбекистон Республикасининг “Давлат харидлари тўғрисида”ги
Қонунини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарорига тегишли қўшимчалар киритилди
Унга кўра, мазкур қарор иловаси билан тасдиқланган Давлат буюртмачилари томонидан тўғридан-тўғри шартномалар бўйича харид қилинадиганnтоварлар (ишлар, хизматлар) рўйхатидаги товарлар
(ишлар, хизматлар)нинг давлат хариди бўйича тузил ган шартномалар ва уларга қўшимча келишувлар Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий тараққиёт
ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги ҳузуридаги
“Лойиҳалар ва импорт контрактларини комплекс експертиза қилиш маркази” давлат унитар корхонасида комплекс експертизадан ўтказилмаслиги, бундан
қиймати базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирбеш минг (буджет буюртмачилари учун олтиминг) баравари миқдоридан ошган шартномалар ва уларга қўшимча келишувлар мустаснолиги белгиланди.