Мундарижа сўзбоши

4.O’zbekiston hududini seysmik rayonlashtirish. Zilzilani bashorat qilish muammolari.

O‘zbekiston hududi Alp-Himolay geosinklinal (seysmik) mintaqasida joylashgan, bu erda zilzilaning kuchi 8-9 ballgacha boradi (Rixter shkalasi bo‘yicha). Deyarli hamma kuchli zilzilalar yer qobig‘idagi tektonik harakatlar natijasida paydo bo‘ladi. Kuchli zilzilalar yirik morfostrukturalarning tutashgan yerida, tog‘ tizmalarining yirik botiqlar bilan tutashgan chegaralarida kuzatiladi. O‘zbekistonda seysmik eng faol zonaga CHotqol-Farg‘ona, Qizilqum, Hisor-Oloyning janubiy etagi kiradi. Ularning har birida seysmogen zonalar ajratilgan. O‘zbekistonda bo‘lib o‘tgan zilzilalar o‘choqlarining joylashish xaritasini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, zilzilalarning o‘chog‘i cho‘ziq shaklda bo‘lib, yer po‘stidan chuqurda yotgan yoriqlarning yo‘nalishiga mos to’shadi. Zilzila o‘choqlarining chuqurlish asosan 5 — 40 km orasida bo‘ladi.

O‘zbekiston hududida va unga qo‘shni o‘lkalarda Chotqol-Farg‘ona, SHarqiy Farg‘ona, Janubiy Farg‘ona, Janubiy Tyanshan (uning g‘arbiy va shimoliy qismi), Markaziy Qizilqum, Piskom-Qorjantog‘, Janubiy O’zbekiston seysmogen zonalari ajratilgan. Bu zonalarning hammasi tektonik yoriqlar o‘tgan hududlarga to‘g‘ri keladi. Ularda Rixter shkalasi bo‘yicha kuchli 7 — 9 balli falokatli zilzilalar qayd qilingan. Masalan, O‘zbekistonda 1976— 1986 yillar orasida Seysmologiya institutining bergan ma’lumotlariga ko‘ra magnitudasi 5,5 — 7,3 bo‘lgan 10 dan ortiq zilzila qayd qilingan.