Mundarija kirish. Saralash algoritmlari haqida. Razryadlar buyicha saralash algoritmi haqida. Xulosa. Foydalanilgan manbalar ro`yxati. Kirish

MUNDARIJA

1. 
   Kirish.
   

2. Saralash algoritmlari haqida.

2. Razryadlar buyicha saralash algoritmi haqida.
3. Xulosa.
4. Foydalanilgan manbalar ro`yxati.


Kirish
Ma’lumotlar qanday ko'rinishda berilganligiga qarab, ularning saralanishi uchun turli algoritm turlari va strukturalaridan foydalaniladi.
1. Bubble sort algoritmi: Ushbu algoritm ma'lumotlarni chiziqli jadvallarda saralash uchun ishlatiladi. Bu algoritmda ma'lumotlar rostlikka yoki tezlikka qarab saralanadi.
2. Insertion sort algoritmi: Bu algoritm chap tomonidan bir element olib qo'yiladi va o'sha elementni to'g'ridan-to'g'ri joyga joylashtirish uchun ro'yxatni yarating.
3. Merge sort algoritmi: Bu yirik ma'lumotlar ro'yxatlarini bo'lgan jadvallarni birlashtirish uchun ishlatiladi. Bu algoritmda ma'lumotlar o'sha jadvallar yig'indisida birlashgan holda saralanadi.
4. Quick sort algoritmi: Bu algoritm o'sha ma'lumotlar ro'yxatidan o'tmay, ular bardoshlarni va a'lnashuvlarni ishlatadi. Quicksort algoritmi mos keladigan elementlarni o'rganadi va ro'yxatni ularning yaroqlariga bog'lab saralaydi.
5. Heap sort algoritmi: Bu algoritm maxsulotlar ro'yxatini bir blok sifatida qabul qiladi va har bitta elementni qo'yish va to'xtash uchun bir nechta funksiyalarga ega.
Bu funksiyalar saralanayotgan blokning yuqori qatlamida o'rnatilgan.
Ma'lumotlar strukturalariga kelganda, mos keladigan strukturalar «Array», «Linked List», «Stack», «Queue» va boshqalardir.

2. Saralash algoritmlari haqida. Saralash algoritmlari ko'plab turlarga bo'linadi, ba'zi ular quyidagilar:

1. Quyidagi elementlarni o'zgartirmaydigan saralash (Insertion Sort)
2. Doimiy saralash (Bubble Sort)
3. Tanlangan elementni to'g'ridan to'g'ri joylashtirish (Selection Sort)
4. Bo'luvchilar saralash algoritmi (Quick Sort)
5. Bir qator elementlarni saralash algoritmi (Merge Sort).
Saralash algoritmi (sorting algorithm) xossalari quyidagilardan iborat:
1. Asosiy maqsad - berilgan ma'lumotlar to'plamini tartiblash.
2. Ishlatilgan algoritmning to'g'ri va to'g'ri ishga tushishi katta matematik san'atining muhim qismidir.
3.Muqobil bank sifatida ishlatiladi, shuningdek, foydali ma'lumotlar bazalari, boshqa axborot yig'ilish tizimlari kabi sohalarda ham ishlatiladi.
4.Tartiblash jarayonida ma'lumotlar almashinuvchi (exchange), kiritsiluvchi (insertion), bo'linuvchi (partition) funktsiyalar ishlatiladi.
5. Saralash davomida ma'lumot o'zgaradi.
6.O'zgaruvchi (variable) soni uchun saralanayotgan ma'lumotlar soni uzluksiz (infinity) bo'lmasligi kerak.
7. Saralash davomida algoritmlarda ko'p sonli biriktiruvchi (array) kabi qurilmalar ishlatiladi.
8. Saralash algoritmlari boyitish (in-place) yoki turli yumshatish (out-of-place) rejimida ishlaydi.
9. Saralash algoritmlarida yuritilgan amallar soni yoqori bo'lmasligi kerak.
Razryadlar buyicha saralash prinsipi, bir qator obyektlarni boshqarish uchun qo'llaniladigan maxsus tartibdir. Bu obyektlar odatda biror tizim yoki dasturda yoki tizim yordamida ishlatiladigan ma'lumotlar, fayllar, protseduralar, funksiyalar, sinflar, obyektlar yoki boshqa narsalar bo'lishi mumkin.
Razryadlar qo'shimcha dasturlash tillarida keng qo'llaniladigan bir konseptdir. Bu konsept, muammolarni yechish uchun aralash kamaytirilgan sonli aralashni yoritishda hisobiga keladi. Muammolar va vaziyatlarni kelgusi ishlar uchun organizatsiyalashda, to'liq dasturlar va ilovalarni yaratishda razryadlar tizimini qo'llash juda katta ahamiyat kasb etgan.
Razryadlar, dasturiy tizimlarning yuqori darajadagi tillari yoki o'ziga xos mutaxassisliklarda ishlaydigan dasturchilar, texnikalar yoki muxlislar uchun jozibadorlik darajasini ta'minlash uchun qo'llaniladi.
Bir qancha razryadlar turlari mavjud bo´lib, ulardan ba'zilari quyidagilardir: 1. Dasturchi razryadi: Bunday razryad dasturchilarga mo'ljallangan bo'lib, o'z ichiga dasturchilarning tajribasi, bilimlari va mehnat faoliyati kiritilgan.
2. Sistem administratori razryadi: Bunday razryad tizim administratorlariga ajratilgan bo'lib, ularga tizimdagi serverlarning qo'llab-quvvatlanishi, tarmoqdagi kompyuterlarni boshqarish, etibor to'plash va ytongdosh muammolarini bartaraf etish kabi vazifalarni bajarish uchun ajratiladi.
3. Soha mutaxassisining razryadi: Bu razryad mutaxassislik bo'yicha yo'nalishga mo'ljallangan va o'z ichiga mutaxassislar darajasini o'z ichiga oladi. Masalan, doimiy tarmoq ustasi, tarmoq ishlab chiqaruvchisi kabi mutaxassislar uchun jozibadorlik darajasi tayin etiladi.
4. Intellektual mulkni himoyalashni tashkil etish razryadi: Bunday razryad intellektual mulk dasturchilari va patentlashtirish specialistlari uchun ajratilgan. Bu dasturchilar mulk hisoblanadigan ma'lumotlar bazalari, ilmiy va tadqiqotchilar bilan hamkorlikda yuqori sifatli mahsulot yaratish va bu mahsulotlarni himoyalashda loyihalar tashkil etish bilan shug'ullanadi.
5. O'qituvchi razryadi: Bunda o'qituvchilarga ajratilgan va ularning amaliy ish faoliyatini baholash va o'rganuvchilar bilan ishlash darajasini belgilash uchun priznalardan iborat bo'lib, bu bilan birga ularning malakasiga muvofiq ta'lim topshirishini oshirishga qaratilgan.
Keltirilgan razryadlar turlari faqat o'zlariga xos emas, unchalik, buyuk tashkilotlar va korxona sohalarida xizmat qiluvchi turar joylar, ma'muriyat, xizmat xodimlari, hayot, texnika, o'qitish, so`rovnomalar va anketalar bilan bog'liq dasturlash manbalarida ham yuqori darajali razryadlar mavjudligini sezaman.
Raqamlarni razryadlar bo'yicha saralash uchun quyidagi algoritmani amalga oshirishingiz mumkin:Razryadlar buyicha saralash, ma'lum bir qatorda aylanadigan bir nechta ma'lumotni aylantiruvchi yo'l-harakatlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Bu, odatda raqamli ma'lumotlar, qulayliklar, farq qiluvchilar, yoki boshqa shaklda turlashini ta'minlash uchun turli turlarda ma'lumotlar bilan ishlash uchun mos keladi.
Ma'lumotlar, qulayliklar va boshqa turlashlarni boshqarish uchun quyidagi razryadlar buyicha saralash amaliyoti odatda bajariladi:- 1-raqamlik razryad (bitta bo'lish tizimi): Har bir ma'lumotda o'zaro to'g'ridan to'g'ri aloqada bo'lgan eng kichik tashqi faktorni aks etadi.
Masalan, pul miqdori bo'lishida 1-raqamlik razryad pul miqdorining eng kichik enaqtan oldin yoki keyin keluvchi tashqi faktor. Agar bir yo'l-harakatni aytish orqali joylashgan joylar boshqarishida 1-raqamlik razryad foyda keltirish mumkin.- 2-raqamlik razryad (ikkita bo'lish tizimi):
Bu razryad, 1-raqamlik razryadning ikki marta takrorlanishi yoki ikki barcha faktorlar orasida eng kichik tashqi faktorining aks etadi. Misol uchun, kul ranglar mavjud bo'lgan kishi sonini hisoblashda 2-raqamlik razryad ilovasidan foydalaniladi.- 3-raqamlik razryad (uchta bo'lish tizimi): Ushbu razryad 1- va 2-raqamlik razryadlar kombinatsiyasi hisoblanadi. Bu razryad qulayliklarni qulayliklar va boshqa turlashlariga ko'ra platfor malumotlarini aniqlash uchun ishlatiladi.- 4-raqamlik razryad (to'rtta bo'lish tizimi):
Bu razryad to'liq sonlar uchun aksiologiya, tezlanuvchi, kelajakdagi kengaytiriladigan hisob kitoblari, qora bilan birlashtirilgan choraklar va boshqa masalalar uchun ishlatiladi.- 5-raqamlik razryad (beshta bo'lish tizimi):
Beshta bo'lish tizimi, 4-raqamlik razryadga o'xshashlik ko'rsatib, keyinchalik manbalarni aniqlovchi va yuqori chiqish amallarini shakllantirish uchun ishlatiladi. - 6-raqamlik razryad (oltita bo'lish tizimi): Ushbu razryadlar sifatli ma'lumotlarga, ayniqsa, istiqbolli sifatlarni ro'yxatga olish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, bu tizim boshqa ma'lumotlarni manbalardan tushuntirish uchun ham ishlatiladi. - 7-raqamlik razryad (yettita bo'lish tizimi): Boshqa ma'lumotlarni aniqlash uchun ishlatilinishi mumkin emas, ammo bu razryad ko'pincha geologik va nafsiy-va davlat xizmatini aniqlovchi ma'lumotlarga ega bo'lgan sohalarda ishlatiladi. Bu tizimlarning har biri bir biridan foydalanish uchun mos keladi va turli mashqlarda ishlatiladi.
1. Har bir sonni razryadlarga bo'lib ayrib oling.
2. Eng kam razryadni tanlang (ya'ni birinchi razryad).
3. Bitta massiv (ya'ni o'zida ikkita element bor bo'lgan) tuzing:
- Birinchi turdagi elementlar uchun massivning birinchi elementini joylang.
- Ikkinci turdagi elementlar uchun massivning ikkinchi elementini joylang.
4. Keyin, barcha sonlarni ularning birinchi razryadiga ko'ra saralang va kiritilgan massivning mos bo'lgan joyiga o'tkazing.
5. Har bir razryad uchun 3-4-qatlarni takrorlang, toki sonlarning eng ko'p razryadi bo'lguncha.
Razryadlar bo'yicha saralash algoritmi quyidagi prinsipga asoslangan:
1. Birinchi marta, berilgan sonlar orasidan eng katta, yoki eng uzun sonni toping, va bu sonni listning boshiga joylashtiring.
2. Keyin, ikkinchi razryad, belgilangan sonlar jamlaridagi eng katta, yoki eng uzun sonni toping va bu sonni listning boshiga joylashtiring.
3. Bu jarayon yuqori razryadlarga to'xtatilguncha yana sizdagi eng katta sonni toping va listning boshiga joylashtiring.
4. Bu jarayon hamma razryadlar uchun ishlatilguncha, siz barcha sonlarni razryadlariga ko'ra saralayotgan bo'lishingiz kerak.
5. Agar ikki yoki undan ko'p son bir hil razryadga ega bo'lsa, ularni o'zaro ssilka bilan bog'lang va bir nechta razryadlar orqali muvaffaqiyatli saqlash imkoniyatini oshiring.
6. Sonlar saralanishini joriy etguncha, siz natijani tekshirish va tasdiqlash uchun tekshiruvchi kod yozishingiz kerak.Bu prinsip asosida razryadlar bo'yicha saralash algoritmi yaratiladi.
Algoritmdan ko'ra, sonlar qanday razryadlar bo'yicha saralansang, ulardan avval eng kam razryadli sonlar o'rniga, keyin esa ham o'zlarining barcha razryadlariga ko'ra saralash lozim.
Bu prinsipning asosiy maqsadi, bir tizimning yaxshi tuzilishini ta'minlash, tizimni o'rganish va yangilashni osonlashtirishdir. Bunday tartibga qarab, tizimdagi har bir obyektning o'ziga xos belgilangan funksiyalari va vazifalari bor va bu obyektlar, ularning bir-biriga chidamli yoki chidamsiz aloqalari orqali o'z vazifalarini bajarishadi.
Razryadlar buyicha saralash prinsipi, tizimni o'rganish va tahlil qilishda yordam beradi, tizimni qo'llash va yangilashni osonlashtiradi, kodni boshqa dasturlarga ko'chirishni osonlashtiradi va tizimni yaxshi tuzilgan qilib tuzishga yordam beradi.
Razryadlar buyicha saralash, bir qator ma'lumotlarni belgilash uchun ishlatilgan tizimdir. Bu tizimda, belgilangan ma'lumotlar, biror biriga o'xshashligi yoki farqliqlari asosida yig'iladi. Razryadlar buyicha saralash, ma'lumotlarni tartiblash va izohlashda juda foydali bo'lib, bir qator sohalarda qo'llaniladi, masalan, hisob-kitobda, statistikada, kompyuter dasturlashda va boshqa sohalarda. Bu tizimni ishlatishda, ma'lumotlar belgilangan razryadlarga bo'linadi, shuningdek, ularni tartiblash va taqqoslash osonlashadi.
Bu saralash algoritmlari har biri o'ziga xos xususiyatlar va afzalliklarga ega. Salbiy taraflari ham mavjud bo'lishi mumkin, masalan, qo'shimcha xotira joyi zaruriyati yoki qo'shimcha ishlatish resursi.
Algorotm va berilganlar strukturasida saralash algoritmlari juda kerakli va amaliyotda keng jihozlarda ishlatiladi.
Ma'lumotlar tuzilmasidagi ma'lumotlarni saralash uchun Python dasturida Saralash algoritmini quyidagi ko'rinishda yozish mumkin 1-rasm: