Mundarija kirish nazariy qism

III.BOB. AMALIY QISM
3.1. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz:
“Nashriyot” - Nashriyot haqida umumiy malumotlarni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
IdNashriyot	int(3)	Nashriyot id raqami
Sayt	Varchar(55)	Sayt
Manzili	Varchar(55)	Manzili
Telefonnomeri	Varchar(55)	Telefon nomeri

“Nashir turi” – Nashir qilinganlar haqidagi ma’lumotlarni o’zida saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
IdNashirTuri	int(3)	NashirTuri id raqami
NashirNomi	Varchar(55)	Nashir nomi
ChopEtilganVaqti	Varchar(55)	Vaqti

“Bulim” – Bulim haqidagi umumiy ma’lumotlarni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
IdBulim	int(3)	Bulim id raqami
Bulimnomi	Varchar(55)	Bulim nomi

“Mijoz” – Mijoz haqidagi umumiy ma’lumotlarni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
IdMijoz	int(3)	Mijozni id raqami
FIO	Varchar(55)	Mijozning ismi-familyasi
Telefonnomeri	Varchar(55)	Telefon nomeri
Email	Varchar(55)	Elaektron pochta

“Xodim” – Xodim haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
idXodim	int(3)	Xodimning id raqami
FIO	Varchar(55)	Xodimning ismi-familyasi
Manzili	Varchar(55)	Xodimning manzili
Telefonnomeri	Varchar(55)	Telefon nomeri
Email	Varchar(55)	Elaektron pochta

“Narx” – Nashir narxi haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
IdNarx	int(3)	Narxning id raqami
Summa	Int(6)	Bulim nomi

Jadvallarning o’zaro bog’lanishi

Nashriyot va Bulim jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan.

Xodimlar va Nashriyot jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan.

3.2.SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish.
Ma'lumotlar bazasida jadvalni yaratish quyidagi sintaksisga ega bo'lgan CREATE TABLE operatori tomonidan amalga oshiriladi:
CREATE TABLE jadval_nome(spec, …)
Bu yerda spec turli xil sintaksislarga ega. Uning eng ko'p ishlatiladigan shakllari quyida muhokama qilinadi.
1. Jadval ustunining tavsifi
Ustun_nomi ma'lumot_turi [NULL]
Bu erda ustun_nomi - jadval ustunining nomi, va ma'lumotlar turi - SQL ma'lumotlar turlarida muhokama qilingan ma'lumot turlaridan biri uchun spetsifikatsiya. Ixtiyoriy NULL kalit so'z ushbu ustundagi katakchalar bo'sh bo'lishi mumkinligini anglatadi (ya'ni, hech qanday qiymatga ega emas).

1 – jadval. “Nashriyot” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish

CREATE TABLE Kitobdukoni (
idNashriyot INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Boshliq VARCHAR(55) NOT NULL,
Manzili VARCHAR(55) NOT NULL,
Telefonnomeri VARCHAR(55) NOT NULL
);
2 – jadval. “Nashir” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE (
idNashir INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Nashir VARCHAR(55) NOT NULL
);
3 – jadval. “Bulim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Bulim (
idBulim INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Bulimnomi VARCHAR(55) NOT NULL
);
4 – jadval. “Buyurtmachi” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Buyurtmachi (
idBuyurtmachi INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FIO VARCHAR(45) NOT NULL,
Telefonnomeri VARCHAR(45) NOT NULL,
Email VARCHAR(45) NOT NULL
);
5 – jadval. “Xodimlar” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Xodimlar (
idXodim INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FIO VARCHAR(45) NOT NULL,
Tugilganyili VARCHAR(45) NOT NULL,
Telefonnomeri VARCHAR(45) NOT NULL,
Email VARCHAR(45) NOT NULL
);
6 – jadval. “Narx” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Narx (
idNarx INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Summa VARCHAR(55) NOT NULL
);
3.3.SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
INSERT operatori. Jadvalga ma’lumot qo’shish. Ma'lumotlar bazasidagi SQL jadvaliga satrlar qo'shish uchun INSERT INTO so'zi ishlatiladi. Uning asosiy sintaktik shakllari quyida tavsiflanadi.
Barcha kataklarning qiymatlarini ro'yxatlash orqali qator qo'shish
INSERT INTO jadval_nomi VALUES (qiymat, ...);
Bu yerda qiymat satrdagi yacheykaning doimiy qiymati. Ro'yxatdagi yacheyka qiymatlari CREATE TABLE buyrug'idagi jadval ustunlarining xususiyatlari ko'rsatilgan tartibga mos kelishi kerak. NULL kalit so'zini qiymat sifatida ko'rsatish mumkin, bu esa satrda mos keladigan katak uchun hech qanday qiymat yo'qligini anglatadi.
Jadvalga yangi qator qo'shmasdan oldin, MBBT CREATE TABLE buyrug'idagi jadval ustunlarining tavsiflaridan foydalanib, berilgan qiymatlarning haqiqiyligini tekshiradi.
Ustun nomlari ro'yxati yordamida qator qo'shish
INSERT INTO jadval_nomi (ustun_nomi, ...) VALUES (qiymat, ...);
Bu yerda ustunlar nomlari ro'yxati va qo'shilgan qatorning katakcha qiymatlari ketma-ket bo'lishi kerak, garchi ularning tartibiga talab yo'q bo’lsada. Ro'yxatdagi qatorlarning ba'zi yacheykalari to'g'risida ma'lumot qoldirishga ruxsat beriladi.
CREATE TABLE buyrug'ida NULL spetsifikatsiyasi bo'lgan ustunlarga mos keladigan kataklar bo'sh bo'ladi;
CREATE TABLE buyrug'idagi NULL spetsifikatsiyasi bo'lgan ustunlarga mos keladigan kataklar standart qiymatlar bilan to'ldiriladi.
SELECT bayonoti bir nechta bandlardan (bo'limlardan) iborat:
1) SELECT qaytarilgan ustunlar ro'yxatini (mavjud va hisoblangan), ularning nomlarini, qaytarilgan to'plamdagi qatorlarning o'ziga xosligi bo'yicha cheklovlarni, qaytarilgan to'plamdagi qatorlar sonidagi cheklovlarni belgilaydi;
2) FROM boshqa bayonotlarda belgilangan operatsiyalarni bajarish uchun asosiy ma'lumotlar bazasini belgilaydigan jadval ifodasini belgilaydi;
3) WHERE FROM bandidan jadval ifodasi satrlariga cheklov o'rnatadi;
4) GROUP BY birlashtiruvchi funktsiyalar yordamida bir xil xususiyatga ega qatorlarni birlashtiradi
5) HAVING GROUP BY parametri bilan belgilangan guruhlar orasidan tanlaydi
6) ORDER BY qatorlarni saralash mezonlarini belgilaydi; tartiblangan satrlar murojaat qiluvchiga uzatiladi.

Xulosa
Men bu ishimda sotilgan kitoblar ,xodimlar va mijozlar jadvalini SQL tili va CSS dasturlash tili orqali yagona ma’lumotlar ba’zasiga bog’ladim, SELECT ,UPDATE, INSERT, DELETE operatorlaridan foydalandim.Bu ma’lumotlar bazasini loyihalash natijasida foydalanuvchilarga kitoblarni oson izlab topish, ro’yxatdan tezkor o’tish,kitoblarni qulay holatda saqlash, turlari bo’yicha izlash kabi amallarni bajara olaman undan foydalanib kelajakda “Nashriyotlarda” va “Online kitob do’koni” loyihasida ishlatish mumkin.“Nashriyot ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish” tanlab olingan.Bu Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashdan maqsad xodimlarni kitoblarni tezkor qidirib topish, ma’lumotlarni saqlab borish, ro’yxatdan o’tkazish, qaysi kitobni kim yozganligi, kitobning tavsifi, qachon nashr qilingani haqidagi ma’lumotlarni ko’rsatadi. Kitoblarni kim tomonidan sotilgani va qachon sotilgan, nechta kitob sotilgani, necha pulga sotilgani kabi amallarni bajaradi. Bu ma’lumotlar bazasida xodimlar bo’limi bor bunda xodimning nechta kitob sotganligi, ismi familyasi, kasbi ,tug’ilgan yili, telefon nomeri, E-mail kabi maydonlari bor. Bu maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi . Yana Sotilgankitoblar bo’limida nechta kitob sotilgani ,sotilgan kitob idsi , sotilgan sanasi, kitob narxi kabi maydonlari mavjud. Bu maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi.Nashirga bo’lgan talabning kuchaygani sari kitob do’konlari va kitob yetkazib beruvchi tashkilotning ishi og’irlashib bormoqda hamma amallar qo’lda amalga oshiriladi, buyurtmalar ham shaxsan to’g’ridan to’g’ri amalga oshiriladi. Yana hujjatbozlikning oshib borishiga sabab bo’liyabti .Har safar do’kon egasi qancha kitob sotganini va bazada qancha kitob qolganini, qancha foyda ko’rganini bilish uchun,bir kunlab, bazan ikki kunlab vaqtini ketkazadi.Bu sohaga Axborot texnologiyalarini kirib kelishi bilan xodimlarning ishi ancha yengillashdi, vaqtini tejadi.Natijada xodimlar reklama ishlari bilan mashg’ul bo’lib ko’proq mijoz yig’shadi.Nashriyotlarga borib buyurtma berib kelishning ham hojati yo’q.shundoq o’tirgan joyidan ma’lumotlar bazasiga ulangan telefoni yoki komputeri orqali buyurtma berishi va yangi mahsulotlar bilan tanishishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. SQL dasturlash: SQLni o'rganish uchun mashqlar, maslahatlar va fokuslar bilan yakuniy qo'llanma.

2. SQL Programming: The Ultimate Guide with Exercises, Tips and Tricks to Learn SQL

3. SQL Computer programming for Beginners: The Practical Step by Step Guide, to Master the Fundamentals of SQL Database Programming Made Simple and Stress-Free, that Will Get You Hired

Database Development For Dummies

5. Database Development For Dummies

6. Database Systems: Concepts, Design and Applications

7. Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Managemen

8. DATABASE MANAGEMENT SYSTEMS

9. 
   Database Management System (DBMS)
   
10. 
    Harris, M.H. History of Libraries in the Western World, 4th ed. (Scarecrow, 2011)
    

Internet saytlar
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Library_science
2. http://WWW.rocket-library.com/)
3. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_libraries