Mundarija: kirish I bob.”Qutadg’u bilig” dostonidagi ayrim janrlar tavsifi I masnaviy janri xususida I qasida janri haqida II bob “Qutadg’u bilig” asarining vazn, qofiya masalalari xulosa foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati kirish

Mavzuning dolzarbligi va o’rganilganlik darajasi:

Ma’lumki, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asari turkiy xalqlar adabiyoti tarixida muhim o’rin egallab, jahon adabiyotidagi badiiy kashfiyotlarning eng porloq namunalaridan hisoblanadi.

O’tgan asr chet el olimlari orasida “Qutadg’u bilig” bilan eng ko’p shug’ullangan va katta yutuqlarni qo’lga kiritgan olim venger sharqshunosi bu Xerman Vamberi. Uning e’lon qilgan asari “Qutadg’u bilig”ni butun Yevropaga tanitdi va u yerda bu asarning jiddiy o’rganilishi uchun keng yo’l ochib berdi.

Asarni atroflicha o’rganish ishida turkiyalik olimlarning hissalari nihoyatda salmoqlidir. Ayniqsa, M.Ko’prulzoda, Rizo Nur, Faxri Fanduk o’g’li, Notiq Orkin, R.R.Arat va boshqalarning ishlarida “Qutadg’u bilig” bilan bog’liq ko’pgina masalalar haqida fikr yuritilgan.

O’tgan asrning 60-yillaridan boshlab “Qutadg’u bilig”ni o’rganish bilan rus turkologlari shug’ullana boshlashdi. 1861 yili N.I.Ilminskiy doston muqaddimasidan parcha va uning tarjimasini berdi. XIX asrning 90-yillaridan bu asarni o’rganishga V.V.Radlov kirishdi va olim asar bilan deyarli 25 yil shug’ullandi. V.V.Radlovning buyuk xizmati shundaki, u asarning yangi va nisbatan mukammal nashrini amalga oshirdi.

O’zbekistonda bu asarni o’rganish “Qutadg’u bilig”ning uchinchi – Namangan nusxasining topilishi bilan bog’liqdir. Bu haqida dastlab “Turkiston” gazetasida xabar e’lon qilinadi, so’ng Fitrat, shuningdek, A.Sa’diyning maqolalari bosiladi. Fitratning “O’zbek adabiyoti namunalari”da asarning shu nusxasidan parchalar tegishli izohlar bilan beriladi. Asarni o’rganish va uni targ’ib qilishda A.P.Qayumov, G’.A.Abdurahmonov, N.M.Mallayev, Q.Karimov, Q.Sodiqov kabi olimlarimizning ham tegishli hissalari bor.

“Qutadg’u bilig”ni o’rganishda Q.Karimovning xizmatlarini alohida ta’kidlash kerak. Olim ko’p yillar davomida asar ustida ilmiy tadqiqotlar olib bordi. U ko’plab maqolalar e’lon qildi, “Qutadg’u bilig”da kelishik kategoriyasi” mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini yozdi. Birinchi marta asarning transkripsiya va hozirgi zamon o’zbek adabiy tiliga tavsifini e’lon qildi, asarning sharhli nashrini amalga oshirdi.