Mundarija: Kirish i-bob. Yaponiya sanoati rivojlanish tarixi

2.5. Eelektronika
ELEKTRONIKA
Axborot va telekommunikatsiya sohasini rivojlantirishga katta e'tibor qaratilmoqda. "Sanoatning asosiy lokomotivi" ning roli - bu uch o'lchamli tasvirlarni, robotlarni, yangi avlod tolali va simsiz tarmoqlarni, aqlli tarmoqlarni, "bulutli hisoblash" ni uzatish texnologiyasi.

Infratuzilmani nazarda tutadigan bo'lsak, Yaponiya Xitoy va AQSh bilan yaqindan tanishmoqda va uchinchi o'rinda turadi. 2012 yilda mamlakatda Internetdan foydalanuvchilar umumiy soni aholi umumiy sonining 80 foiziga yetdi. Kuchlar va mablag'lar superkompyuterlar yaratish, energiya tejaydigan samarali tizimlarni va energiyani tejovchi texnologiyalarni rivojlantirishga yo'naltirilgan.
2.6. Energetika muhandisligi
Yaponiya energiya resurslariga bo'lgan talabning qariyb 80% import bilan ta'minlashga majbur bo'ldi. Dastlab bu rol O'rta Sharqdan yoqilg'i, ayniqsa, neft bilan o'ynadi. Rising Sun Landida ta'minotga bog'liqlikni kamaytirish maqsadida, ayniqsa, "tinch atom" ga oid bir qator choralar ko'rildi.

Yaponiya yadro energetikasi sohasidagi tadqiqot dasturlari 1954 yilda boshlangan. Hukumatning ushbu sohadagi maqsadlariga erishish uchun bir qancha qonunlar qabul qilindi va tashkilotlar tashkil etildi. Birinchi tijoriy yadro reaktor Buyuk Britaniyadan import qilingan, u 1966 yilda ishga tushirilgan.
Bir necha yil o'tgach, mamlakatdagi kommunal xizmatlar amerikaliklarning rasmlarini sotib olib, mahalliy kompaniyalar bilan jihozlashdi. Yaponiya kompaniyalari Toshiba Co., Ltd., Hitachi Co., Ltd. Va boshqalar engil suv reaktorlarini o'zlari ishlab chiqara boshladilar.
1975 yilda mavjud stansiyalar bilan bog'liq muammolar tufayli yaxshilanish dasturi ishga tushirildi. Unga ko'ra, Yaponiya atom sanoati 1985 yilga qadar uch bosqichdan o'tishi kerak edi: birinchi ikkita mavjud tuzilmalarni foydalanish va texnik xizmat ko'rsatishni yaxshilash uchun o'zgartirish kerak, uchinchisi esa 1300-1400 MVt quvvatga ega va reaktorlarda tub o'zgarishlarni amalga oshirishi kerak edi.
Bunday siyosat 2011 yilda Yaponiyada 53 ta reaktor ishlab chiqarildi, bu mamlakatning elektr energiyasining 30 foizdan ortig'ini ta'minladi.
Yoqilg'i-energetika sanoatida gidro, geotermal, quyosh, dengiz elektrostansiyalari ham o'z hissasini qo'shsalar-da, asosiy ishni import yoqilg`ilar asosida ishlaydigan IES va AESlar bajaradi. Mamlakat har yili 200 mln.t. ga yaqin neftni import qiladi. Shu sababli Yaponiya elektroenergetikasida tobora AESlar hissasi ortib bormoqda. Hozirgi vaqtda mamlakatda 30 dan ortiq atom elektrostansiyalari qurilgan. 2012-yilda 950 mlrd kVt/soat elektr energiya ishlab chiqarildi.
Metallurgiya sanoati. Yaponiya po'lat ishlab chiqarish hajmiga ko'ra, jahonda (bir yilda 90 mln. tonnadan ortiq) oldingi o`rinlardan birini egallaydi. Taraqqiy etgan organik sintez kimyosi korxonalari kabi metalluigiya markazlari ham, asosan, dengizbo'yi hududlari bo'ylab marjon kabi tizilgan holda joylashgan.
Avtomobilsozlikda Yaponiya ulkan yutuqlarga ega. U yiliga 12-13 mln.dan ortiq avtomobillar (shuning 8 mln. dan ortig'i yengil avtomobillar) ishlab chiqaradi va jahonda birinchi o'rinda turadi (lekin keyingi yillarda uning soni qisqarib bormoqda).
Hozirgi davr Yaponiya iqtisodiyotining faxri va ramzi elektronika sanoati ekanligini butun olam biladi. Ayniqsa, radioelektronika sanoati - rangli televizorlar, videomagnitofonlar, radiotexnika vositalari ishlab chiqarishda ustunlikka ega.

Xulosa
Xulosa o`rnida shuni aytish joizki, jahondagi ko`plab rivojlanayotgan mamlakatlar Yaponiya iqtisodiyoti tajribasini, uning ―bosib o`tgan yo`llari‖ va bosqichlarini tahlil qilgan holda o`z mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanishida tatbiq qilgan. Jumladan, Tailand, Malayziya, Singapur, Indonеziya, Janubiy
Korеya, Tayvan, Filippin kabi mamlakatlarda olib borilgan iqtisodiy islohotlar va dasturlarda aynan ―yaponiya tajribasi‖ning ba'zi jihatlaridan unumli foydalanilgan. Yaponiya XX asrning ikkinchi yarmida jahon xo`jaligida eng еtakchi mamlakatlar qatoridan munosib o`rin egalladi.
Yaponiya yuksak darajada rivojlangan mamlakatdir. U dunyo aholisining 2,4% va quruqlik yer maydonining 0,3% iga egaligiga qaramay, iqtisodiy potensiali jihatidan AQSH dan keyin ikkinchi o’rinni egallaydi. Uning yalpi ichki mahsuloti 5,46 trln. dollarga yetadi. Bu jahon ishlab chiqarishining 14,3 % ni tashkil qiladi. Mamlakat ichki yalpi mahsuloti hajmi aholi jon boshiga 34 ming dollardan oshadi. «Iqtisodiy mo`jiza» sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda hukumatning kuchli nazorati ostida vujudga kеldi. Shuning uchun ham, mamlakat iqtisodiyotida davlat sеktori ustuvor hisoblanadi.
Yaponiya kema, avtomobil, traktor, maishiy xizmat ko`rsatish tеxnikalari, stanoklar, kompyuterlar, rangli tеlеvizorlar, vidеomagnitafonlar, elеktr-tеxnika asboblari,sanoat robotlari,optika asboblari, sun'iy ipak tolasini ishlab chiqarish, baliq ovlash bo`yicha bo’yicha dunyoda birinchi o’rinda,elektr energiyasi, kimyoviy tola, alyumin va mis eritish, neftni qayta ishlash bo’yicha esa ikkinchi o’rinda turadi.
Yaponiya iqtisodiyoti tashqi savdoga juda bog’liq. Mamlakat o’ziga zarur paxta, jun, boksitning 100%, miss rudasi, neft, temir rudasining 99 % ini, toshko’mirning 82 % ini import orkali oladi. Yaponiya xalqaro savdoda AQSH va Yaponiyadan keyin uchinchi o’rinni egallaydi. Jahon eksportida qariyib 8,9 %, importda esa 6,3 % ulush uning hissasiga to’g’ri keladi. Dengiz mahsulotlarini olish bo’yicha Yaponiya dunyoda birinchi o’rinda turadi (12 mln. tonnaga yaqin).
Yaponiya oltin valyuta zahiralari hajmibo’yichaham jahonda birinchi o’rinda turadi. Jahon bank aktivlarining 40% uning ulushiga to’g’ri keladi. Olti yapon banki jahonning o’n yirik banklari qatoriga kiradi. Yaponiya Uning to’g’ridanto’g’ri xorijiy investitsiyalari 310 mlrd. dollardan ortiq bo’lib, bu jahon investitsiyasining qariyib 12,7 % ini tashkil qiladi. Yaponiya dunyodagi eng yirik kredit beruvchi mamlakat bo’libqolmoqda. Taraqqiyotga rasmiy ko’mak doirasida endi rivojlanayotgan mamlakatlarga imtiyozli iqtisodiy yordam ko’rsatish bo’yicha u dunyoda birinchi o’ringa chiqdi. Uning rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam ko’rsatishga ajratilgan ularning mablag’i hajmi yiliga taxminan 11 mlrd. dollardan ortadi. Ilm – fan va tajriba – konstruktorlik (NIOKR)ga harajatlari bo’yicha Yaponiya AQSH dan keyin ikkinchi o’rinni egallaydi. Hozirgi kunda NIOKRga harajatlar mamlakat ichki yalpi mahsulotda 4% dan ko’proqni tashkil etadi.
Jahonda ro’yxatga olingan jami patentlarning 40% yapon patent boshqarmasi ulushiga to’g’ri keladi. Yaponiyada Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT) jahonning juda ko’p mamlakatlariga boshqaruvchi kadrlar menejerlar tayyorlab beradigan Universiteti joylashgan.
Taklif va tavsiyalar.Jahon xo`jaligi tarixidan bizga ma'lumki, Yaponiya 50yillargacha agrar mamlakat sifatida tan olinar edi. Ammo 60 - yillarga kеlib, jahonda eng еtakchi davlatlar hisoblangan AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya kabi mamlakatlar Yaponiyaning jahon xo`jaligida ―iqtisodiy mo`'jiza‖ga erishganini tan oldi. Yaponiya sanoat tarmoqlarida mahsulot ishlab chiqarishning hajmi va iqtisodiy salohiyati bo`yicha jahonda AQSHdan so`ng ikkinchi mamlakatga aylandi. U bozor iqtisodiyotiga o`tganligi tufayli, dеyarli bir avlod hayoti davomida iqtisodiy jihatdan o`zini tiklabgina qolmay, jahonda eng yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar qatoridan o`rin oldi.
Yaponiya savdo dialoglarida tashabbus o’zidan chiqishini ma‘qul ko’radi.
Muzokaralar chog’ida sheriklariga ham shunday yo’lni taklif qiladi.
Rivojlanayotgan mamlakatlar bilan iqtisodiy munosabatlarda Yaponiyaga xos xususiyatlar-ularning ichki bozorini qayta o’rganadi, erkin savdo imkoniyatlari mavjud hududlarga, davlatlarga ular uchun ham manfaatli bo’lgan xizmatlar, texnologiyalar, tovarlar taklif qiladi. Sharqiy Yevropa bilan munosabatlarda (Chexiya, Vengriya) Yaponiya tomoni ularning yuksak darajada rivojlangandan kelib chiqib siyosat yuritadi.XXR, MDH davlatlari, Osiyo mamlakatlari bilan esa Yaponiya firmalari infratuzilmalari rivojlanmaganligi, mamlakatlar ichida kooperatsion yetkazib berishlar uyg’unligi, energiya, xom ashyo taqchilligi omillarini hisobga oladi.Keyingi o’n yilda Yaponiya iqtisodiyotining o’sishi sifatini ta‘minlovchi asosiy yo’nalishlar quyidagilardan iborat:
fantalab sanoat ulushining bosqichma-bosqich o’sishi iqtisodiy modeli intensivligi va katta tarkibiy siljishi;
resurslar va energiyani tejash texnologiyasi evaziga ishlab chiqarish bazasining yangilanishi;
barcha ishlab chiqarish jarayonlarida elektronika taraqqiyoti va uning joriy etilishi.
Yaponiya iqtisodiyotini, uning rivojlanish modelini tahlil qilgan holda uning ayrim jihatlarini O‘zbekistonda ham qo‘llash mumkin.Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishida «Yaponiya modеli‖ning ahamiyati juda kata. «Yaponiya modеli» dеyarli 150 yil davomida o`z xususiyatiga ega bo`lib tashkil topgan. Ushbu modеlning Еvropa mamlakatlari va AQSH modеllaridan farqi jamiyatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida davlatning yuqori darajada qatnashuvidir.
Yapon modеli - vatanparvarlik tuyg`usi asosida yaratilib, eng avvalo, sanoat mahsulotlarining eksport qilinishi evaziga xorijiy valyutasini tushirish va tushgan valyuta evaziga еtakchi xorijiy mamlakatlardan eng zamonaviy tеxnologiyalarni sotib olish, yuqori mеhnat unumdorligiga erishish va tadbirkorlikni qo`llabquvvatlash kabilarni o`z ichiga oladi.