|
2.2.Fransiyada diniy urushlar va siyosiy diniy guruxlar faoliyati
1572-yilda Rim papasi Grigoriy XIII tantana bilan bayram uyushtirdi va Fransiya qiroliga tabriklar yo‘lladi. Chunki u Varfolomey tunida sodir etilgan gugenotlar qirg‘inidan juda xursand edi. “Bu qonli qirg‘in turklar ustidan qozonilgan ellikta g‘alabadan yaxshiroqdir” degandi o‘shanda Papa. “Daryo” Varfolomey kechasining tarixi va kelib chiqish sabablari haqida hikoya qiladi.
Gugenotlar (nemis tilidan: Eidgenossen “hamrohlar”) – fransuz protestantlaridir. Katoliklar 1572-yilning Avliyo Varfolomey kechasida aynan ularning qatag‘onini amalga oshirgan. Fransiyada katoliklar va gugenotlar o‘rtasidagi urushlar uzoq yillar davom etgan, 1559-yildan gugenotlarning ta’limoti bo‘lgan Kalvinizm mamlakatning g‘arbiy va janubi-g‘arbiy qismida keng tarqala boshlagan.
Kalvinistik ta’limot (kim jannatga kim do‘zaxga tushishini faqat Xudo hal qiladi, odam buni hech qanday tarzda o‘zgartira olmaydi) kalvinistlarni oxirat javobgarligidan ozod qildi va ularni do‘zax va jannatga tushish borasidagi doimiy tashvishlardan xalos qildi. Bundan tashqari, kalvinistlar cherkovga ushr to‘lashdan bosh tortdi. Natijada gugenotlar va zodagon gugenotlar soni tez suratlarda o‘sib bordi. Hatto 1534-yilda qirol Fransisk I o‘z xonalari eshiklarida katoliklikni masxara qiladigan varaqalarni uchrata boshladi. Shu paytdan boshlab gugenotlarni quvg‘in qilish boshlandi. Ko‘p o‘tmay qirol gugenotlarga o‘lim bilan tahdid qildi.
Sulolalar urushi
Kalvinistlar, avvalo, vijdon erkinligi uchun kurashgandi, ammo vaqt o‘tishi bilan bu kurashlar asosan siyosiy klanlarning toj uchun kurashiga aylanib ketdi – bir tomondan, burbonlar (protestantlar), ikkinchi tomondan - valua va gizlar (katoliklar). Burbonlar valualardan keyin taxtga birinchi bo‘lib kelishlari kerak edi va bu ularning urushga tayyorgarligini kuchaytirdi.
История России. М., 1995., стр-110.
Narochnitskiy A. Averyanov A. Yangi tarix. T., 1987, b-115.
Ular o‘rtasida 1570-yilda bo‘lib o‘tgan urushdan keyin tinchlik sulhi o‘rnatilgandi. 1572-yil 23–24-avgust kunlari bo‘lib o‘tadigan Avliyo Varfolomey tuni arafasida vaziyat shunday edi.
Gugenotlar birorta ham yirik jangda g‘alaba qozona olmagan bo‘lsalar ham, qirol urushni davom ettira olmadi: bu juda qimmat edi. U gugenotlarga katta imtiyozlar berishga majbur bo‘ldi. Gugenotlar Parijdan tashqari hamma joyda ibodat qilishlari mumkin edi va ularga davlat lavozimlarini egallashga ham ruxsat berilgandi. Gugenotlarga to‘rtta qal’a berildi. Bundan tashqari, ularning rahbari admiral de Kolini qirollik kengashiga kirdi va qirolga kuchli ta’sir o‘tkaza boshladi.
Qirolicha Yekaterina Medichi ham (qirolning onasi), gizlar ham bundan qattiq tashvishda edi. Tinchlikni mustahkamlash uchun Yekaterina o‘z qizi Margaritani, navaralik taniqli gugenot Genrix IV ga turmushga berishga qaror qildi. To‘yga guguenotlardan ham juda ko‘p mehmonlar keldi. Ammo oradan to‘rt kun o‘tgach, gersog Genrix de Gizning buyrug‘iga binoan admiral Kolinining hayotiga suiqasd uyushtirildi. De Gizbu ishi bilan 9 yil oldin admiralning buyrug‘iga binoan o‘ldirilgan Fransua de Giz uchun qasos olgandi.
Bir tomondan, bu hamma narsani yanada og‘irlashtirdi, chunki jahl otiga mingan olomon kreditorlarini, suddagi raqiblarini, shunchaki dushmanlarini ham shaxsiy hisob-kitoblari tufayli o‘ldira boshlagandi.
Gugenot kim va uning qotili kimligini keyin kim ham aniqlardi. Varfolomey kechasida hatto ko‘pchilik talon-toroj orqali boyib ham ketdi. Jazosizlik qurbonlar sonini ko‘paytirdi. Masalan, graf de Byussi d’Ambuaz o‘zining gugenot qarindoshi Antuan de Klermontni meros uchun raqibligi tufayli o‘ldirgan, chunki ular uzoq vaqt davomida sudlashishgandi. Faylasuf Petr Ramus boshqa bir mutafakkir Jan Batist Sherpantyening buyrug‘i bilan o‘ldirilgan: ular Aristotel falsafasini turli yo‘llar bilan tushunganlar va ko‘p nizolashishgan.
Ammo qirg‘inning asosiy sababi katoliklarning gugenotlarga bo‘lgan umumiy nafrati edi. Darhaqiqat, qirollik kengashining rejasiga ko‘ra, o‘n minglab odamlar emas, balki faqat bir nechta gugenot o‘ldirilishi kerak edi. Qolgani esa ommaviy tashabbus edi. Olomonning nafratiga bir nechta omillar sabab bo‘ldi. Birinchidan, o‘sha paytda diniy hayotdagi har qanday o‘zgarishlar konservativ tartibni o‘zgartirishga urinish sifatida qabul qilingan.
Aholisi asosan fanatik katoliklardan iborat bo‘lgan Parijga gugenotlar kirib kelganida, katoliklar ularning boy ekanliklari uchun ham yomon ko‘rardi. O‘sha paytda Fransiya og‘ir iqtisodiy inqirozni boshdan kechirayotgan edi va kambag‘al olomon diniy dushmanlarning hashamatli yashashini ko‘ra olmasdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
