Bog'liq XALQARO SPORT VA OLIMPIYA HARAKATINING VUJUDGA KELISHI
1.2 Xalqaro sport va Olimpiya harakatining vujudga kelish sabablari. Xalqaro sport federatsiyalari o‘z ishlarini nizomlari asosida tashkil qiladi. Nizom sport turlari bo'yicha xalqaro organi va tegishli milliy sport tashkilotlari tomonidan aniqlangan barcha
rahbariyat faoliyatini muvofiqlashtiradi. Federatsiya nizomda ko‘p narsa umumiy hisoblanadi, undagi tafovutlar asosan sport turlari bilan bog‘liq bo‘ladii. Nizomda federatsiyaga tegishli quyidagi masalalar aks ettirilgan bo’ladi:
— federatsiyaning faoliyat maqsadi va vazifalari;
— rahbar organlarning tizimi va kompetensiyasi;
— qabul qilish va tarkibdan chiqarish qoidalari;
— qaror chiqarish tartiblari;
— moliyaviy masalalar;
— chop etish faoliyati;
— federatsiyaning faoliyati bilan bog‘liq kengashlar, kongresslar o'tkazish va boshqa masalalar.
Xalqaro sport federatsiyalarining ish yuritishdagi asosiy hujjati ularning nizomi hisoblanadi, masalan:
a) Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi, nosiyosiy va notijorat xalqaro tashkilot hisoblanadi, 0 ‘zbekiston hududida biron-bir Xalqaro Kurash Federatsiyasi orqali assotsiatsiya tarkibiga kirgan va Kurash milliy federatsiyalaridan tashkil topgan;
b) Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi rasmiy ravishda o‘z
tarkibiga kirgan barcha Milliy Kurash Federatsiyalari va Kurash Kontinental Federatsiyalarining huquq va manfaatlarini bir xil darajada xurmat qiladi;
c) Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi o‘zining amaliyoti va qarorlarida milliylik, diniylik, jinsiy belgilar, siyosiy, madaniy va boshqa biron e’tiborlik kamsituvchanlik yondashuv amaliyotidan foydalanmaydi;
d) Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasining rahbar organi Kongress va Iyroiya qo‘mitadan iborat.
Xalqaro Futbol Federatsiyasi (FIFA)ning Nizomida ham quyidagilar belgilangan:
— FIFA tegishli mamlakatlarda futbolni nazorat qiluvchi, Xalqaro Federatsiya tarkibiga qabul qilingan va tan olingan Milliy futbol federa-tsiyalaridan tashkil topgan;
— har bir davlat doirasida faqat birgina milliy futbol federatsiyasi
tan olinadi;
— Buyuk Britaniyaning to‘rtta futbol assotsiatsiyasidan har biri FIFAning alohida a’zosi deb tan olingan;
— hali mustaqillikni qo‘lga kiritmagan, tumanlardagi milliy futbol federatsiyalari o‘zi bog‘liq bo'lgan boshqa mamlakatning milliy futbol federatsiyasi ruxsati asosida FIFAga kirish uchun murojaat qilishi mumkin.Xalqaro Futbol Federatsiyasining asosiy maqsadlari sportning futbol turini targ‘ibot qilish va keng rivojlantirishdan iboratdir. Hali futbol yetarli darajada rivojlanmagan yoki yaxshi o'zlashtirilmagan mamlakatlarda FIFA o'zining maqsad va vazifalarini Nizom asosida quyidagi tartibda amalga oshiradi:
— maqsadga muvofiq deb hisoblangan futbol o'yinini har qanday yo'llar bilan targ'ibot qilish va rivojlantirish;
— milliy federatsiyalar, konfederatsiyalar, hamda ularning o'yinchilari va rasmiy shaxslari orasida har qanday pog‘onada futbol o ‘yinlarini tashkil qilishda do‘stona munosabatlarni mustahkamlash va mumkin bo‘lgan barcha usullar bilan futbolni qo’llab-quvvatlashdan iborat;
— futbolning har qanday ko‘rinishini nazorat qilish, o‘z vaqtida Nizom qoidalarining buzilishini oldini oluvchi tegishli va maqsadga muvofiq qadamlarni qabul qilish, nojo‘ya yoki shunga o‘xshash usullarni o‘yin amaliyotiga kirib kelishini va suiste’mol qilinishlarini oldini olishdan iboratdir;
— davlatga yoki alohida shaxsga nisbatan millatchilik, diniy yoki siyosiy mavzularda kamsitishlik (diskriminatsiya) man etiladi;
— davlatga, alohida shaxsga nisbatan millatchilik, diniy yoki siyosiy mavzularda kamsitishlik mavjud hamda sportda qonun asosida kamsitishlik ruxsat etilgan har qaday mamlakatlardagi Milliy federatsiyalar FIFA tarkibiga kiritilmaydi yoki uning a’zosi bo‘lib hisoblanib kelgan bo‘lsa, qatordan chiqarib yuboriladi. Xalqaro musobaqalarda qatnashish yoki ularni tashkil qilish haqida Milliy federatsiya tomonidan FIFAga murojaat etilganda Xalqaro Futbol Federatsiyasining barcha qoida-shartlarini xurmat edshga kafolat beriladi;
— ikki yoki undan ortiq Milliy federatsiyalar orasida yuzaga keladigan har qanday kelishmovchiliklar FIFA N izomi va me’yoriy hujjatlari asosidagi muvofiqlashtirish prinsiplari ta ’minlanadi. Xalqaro sport federatsiyalari mustaqil tashkilot hisoblanadilar, o‘z faoliyatlarida ular hech qanday boshqa xalqaro birlashmalarga itoat etmaydilar, faqat olimpiya o‘yinlarini o‘tkazish tartibini va dasturini belgilovchi Xalqaro Olimpiya qo‘mitasi bundan istisnodir. Lekin ushbu holatda ham Federatsiyalar o ‘zlarining sport turlari bo‘yicha texnikaviy rahbarlikka to‘liq mas’uldirlar. Umuman olganda, xalqaro sport tashkilotlarini muhim xalqaro huquq institutlari qatoriga kiritish mumkin, ular o‘z faoliyatlarini xalqaro huquqshunoslikning umum tan olingan me’yorlariga asoslaydilar, tinchlikni saqlash va xalqaro hamkorlikni rivojlantirish manfaatlariga xizmat qiladilar. Shuni ta’kidlash lozimki, xalqaro sport faoliyatida alohida e’tiborga loyiq muhim masalalar mavzud. Jumladan, Xalqaro sport federatsiyalari nafaqat professional sport (yuksak ko‘rsatkichli sport)ni rivojlantirish maqsadida tuziladi va faoliyat ko‘rsatadi, balki amalda “sport barcha uchun”, “ommaviysport” uchun ham xizmat qiladi. Nizomlarda sport turlariga qarab tegishli satrlar bo‘ladi: FIFAni oladigan bo‘lsak, “FIFA tomonidan yoki uning ijrochi qo‘mitasi tomonidan mos deb qabul qilingan holatlarda har qanday yo‘l bilan futbol o ‘yini rivojiga hissa qo‘shish”. Nizomlarda har xil mamlakatlarda u yoki bu tegishli sport turining rivoji va faoliyati haqida albatta tegishli yozuvlar mavjud, lekin tadqiqodchilarning fikrlariga ko‘ra, ko'pchilik hollarda nizomdagi ushbu yozuvlar keng omma orasida sportni rivojlantirishga tegishli hissa qo‘shmayotganligi qayd etiladi. Amalda “sport barcha uchun” vazifasini bajarishning qiyinchiliklari bir necha sabablarga bogMiqdir, ulardan asosiysi moliyaviy yetishmovchilikdir. Odatda, har qanday Xalqaro sport federatsiyalarining moliyaviy mablag'lari har bir Milliy federatsiyaning yillik a ’zolik badalidan tashkil topadi va eng birinchi navbatda “yuksak ko'rsatkichli sport” ehtiyojlariga sarflanadi.Shuning uchun “sport barcha uchun”, “ommaviy-sport” rivojini qo‘llash hukumatning mahalliy organlari va mahalliy (milliy) sport tashkilotlarining zimmasiga yuklatilgan bo‘ladi.
