Mundarija kirish i-bob. Qurilish ishlarini ikkinchi va undan keyingi yillariga smeta qiymatini aniqlashning nazariy asoslari

Joriy narxlarda smetani shakllantirishda hisoblangan ishlar hajmi va 2021 yilning 1 kvartali uchun
tasdiqlangan ko‘rsatkichlar*

Obyektning me’yoriy mehnat sarfi (T)	440 931,0922	kishi/soat
oldingi 12 oy uchun statistika ma’lumotlari asosida, bir oy uchun hisoblab chiqilgan mintaqa bo‘yicha quruvchilarning o‘rtacha yillik ish haqi, so‘m/oy	3 815,741	ming sum/ oy
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari bo‘yicha soatlarda, ish vaqtining o‘rtacha oylik fondi (F)	170.1	soat
Ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar miqsorini hisobga oluvchi koeffitsent (Kss)	1,25	koeff.
Mashina va mexanizmlardan foydalanish xarajatlari (Sem)	1 441 754,717	ming.so‘m
Qurilish materiallari, buyumlariga xarajatlar	15 618 309,618	ming.so‘m
Loyiha bo‘yicha resurslar	8 575 068,213	ming.so‘m
Konstruksiyalar	2 297 157,685	ming.so‘m
Uskunalar, mebellar va inventarlar xarajati	1 230 052,216	ming.so‘m
Materillarini transrortda tashish xarajatlari	5	%
Konstruksiyalarni transrortda tashish xarajatlari (ShNK 4.01.16-09 r.4.6 va 5.4)	5	%
Ishlab chiqarish xususiyatidagi boshqa xarajatlar:
1. Vaqtinchalik bino va inshootlar	1,1		%
2. Qishki qiymatlashuv	0,0		%
Uskunalarni tashish va nafaqa, yo‘l fondlarga ajratma xarajatlari	2		%
Tavakkalchilik koeffitsenti (foizda)	0		%
Pudratchining boshqa xarajatlari (Pp)	22,11		%
Buyurtmachining boshqa xarajatlari (ShNK 4.01.6- 09r4.14) (Pz % da ifodalanadi)	Invest loyihada berilgan		%
Qurilish obyektini sug‘urtalash xarajatlari	0,2		%

2.2.2-jadval

Toshkent viloyati, Iskander qo‘rg‘onida joylashgan Temir beton qurilish materiallari zavodining qurilish ishlari hisobi.

№№ Pp		Xarajatlar turlari		Bahosi (ming.so‘m)
1		2		3
1		Uskunalar, mebellar va inventarlar xarajatlari		1 230 052,216
2		Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari xarajatlari		15 618 309,618
3		Asosiy ish haqi xarajatlari, yagona ijtimoiy sug‘urta xarajatlarini hisobga olganda		2 757 648,309
4		Qurilish mashina va mexanizmlaridan foydalanish xarajatlari		441 754,718
5		Ishlab chiqarishga oid boshqa xarajatlar		289 323,728
6		Pudratchining boshqa xarajatlari		4 755 094,222
7		Qurilish obyektini sug‘urtalash xarajatlari		74 888,072
8		Buyurtmachining boshqa xarajatlari		0,000
	9		Navbatdagi yilda qurilish narxi oshishi indeksining prognoziga qarab aniqlanadigan tavakkalchilik koeffitsienti		0,00

10	Jami ta’mirlash qurilish ishlari, joriy bahoda	24 707 462,833
11	Jami ta’mirlash qurilish ishlari, joriy bahoda QQS 20% bilan	29 648 955,399
12	Loyiha tadqiqot ishlari (LTI)	195 466,000
13	Davlat arxitektura qurilish nazorati (daqn) xizmati	7 875,000
14	Havza akti	1 288,000
15	Torografiya	10 000,000
16	Ekologik ekspertiza	1 694,000
17	Loyiha smeta hujjatlari (LSX) ekspertizasi	2 133,000
18	Geologiya ishlari	1 678,000
19	Buyurtmachining maoshi (texnik nazorat xizmati)	9 000,000
20	Jami ta’mirlash qurilish ishlari joriy bahoda 20% QQS qo‘shilganda	30 349 745,303

Yuqorida keltirilgan obyekt smeta qiymatini tahlil qiladigan bo‘lsak, Temir beton qurilish materiallari zavodining qurilish ishlari hisobi loyiha xujjatlari, ya’ni ishchi loyihalarga asosan "resurs usuli" bilan qilinganligi ta’kidlash lozim.
Tahlil qilinayotgan obyekt smetasi qiymatini asosiy ikki xarajatli guruhga ajratib o‘rganish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz hamda obyekt smetasi tahlilini quyidagi katerogiyalarga ajratish mumkin:
1. To‘g‘ri xarajatlar;
2. Egri xarajatlar;
Yuqorida keltirilgan xarajatlarining umumlashtirsak obyektning jami xarajatlari kelib chiqadi. Bu binoning qanday qiymatga ega ekanligini aks ettiradi. Endi to‘g‘ri xarajatlarga to‘liq tahlil qilamiz.
To‘g‘ri xarajatlar o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  yagona ijtimoiy sug‘urta bilan hisoblangan asosiy ish haqi xarajatlari - 2 757 648,309 ming so‘m
  
• 
  -qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari, uskunalar, mebellar hamda inventarlar xarajatlari - 20 218 034,208 ming so‘m
  
• 
  qurilish mashina va mexanizmlaridan foydalanish xarajatlari quyidagi qiymatga ega - 540 105,616 ming so‘m
  

Jami to‘g‘ri xarajatlar - 23 515 788,172 ming so‘m
Agar biz o‘rganilayotgan obyektning faqat to‘g‘ri xarajatlari bo‘yicha jami xarajatlar nisbatini %da ko‘rsatadigan bo‘lsak quyidagi diagramma orqali qanday ulishga ega ekanligin bilib olishimiz mumkin. (2.2.1- diagramma)



2.2.1-diagramma. to‘g‘ri xarajatlari bo‘yicha jami xarajatlar nisbatini %da ²³
Obyektning to‘g‘ri xarajatlari foiz ko‘rinishida keltirildi. Bunda yagona ijtimoiy sug‘urta bilan hisoblangan asosiy ish haqi xarajatlari 14 foizni tashkil etib, qurilish materillari, buyumlari va konstruksiyalari, uskunalar, mebellar hamda inventarlar xarajatlari 78,0 foizni ekaniligini ko‘rish mumkin. Shu jumladan qurilish mashina va mexanizmlaridan foydalanish xarajatlari 2,3 foizdan iborat. Quyidagi diagramma orqali yaqqol ko‘rish mumkin.

• 
  yagona ijtimoiy sug‘urta bilan hisoblangan asosiy ish haqi xarajatlari - 2 757 648,3096 m.s
  
• 
  qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari, uskunalar, mebellar hamda inventarlar xarajatlari - 20 218 034,2008 m.s
  
• 
  qurilish mashina va mexanizmlaridan foydalanish xarajatlari - 540 105,6616 m.s.
  

Keltirilgan diagrammada to‘g‘ri xarajatlarning foizda berilgan bo‘lib, bu esa obyektning to‘g‘ri xarajatlar qismining qanday ulushda ekanligi ko‘rish mumkin.
Egri xarajatlar o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  ishlab chiqarishga oid boshqa xarajatlar - 347 188,4736 ming so‘m
  
• 
  pudratchining boshqa xarajatlari - 5 706 113,0664 ming so‘m
  
• 
  buyurtmachining boshqa xarajatlari - 780 655,591 ming so‘m
  

Jami egri xarajatlar - 6 833 957,131ming so‘m Endi o‘rganilayotgan obyektning faqat egri xarajatlari bo‘yicha jami xarajatlar nisbatini % da ko‘rsatadigan bo‘lsak bunda ishlab chiqarishga oid boshqa xarajatlar, pudratchining boshqa xarajatlari va buyurtmachini boshqa xarajatlari aks ettirilgan (2.2.2-diagramma).

2.2.2-diagramma Obyektning egri xarajatlari (foizda )²⁴
Obyektning eg‘ri xarajatlarini yuqorida keltirilgan diagramma orqali jami egri xarajatlarning nisbatini ulushi (foiz)da berilgan bo‘lib, o‘rganilayotgan obyektimizni eg‘ri xarajatlari to‘liq tavsifi %da berilgan.
Tadqiqot obyekti sifatida Toshkent viloyati, Iskander qo‘rg‘onida joylashgan Temir beton qurilish materiallari zavodining qurilishi hisobi keltirildi. Bundan tashqari mamuriy bino qurilishiga ketadigan egri va to‘g‘ri xarajatlar batafsil o‘rganib chiqilib, atroflicha tahlil qilindi.
Obyektni smeta qiymatini hisoblashda xududiy ko‘rsatkichlar ta’sirini tahlili yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida amalga oshirildi. Bunda turar joy binosining qurilish hisobida jami to‘g‘ri xarajatlar - 23 515 788,172 ming so‘m, jami egri xarajatlar - 6 833 957,131 ming so‘mda va tadqiqot obyektining jami qurilish ishlari joriy narx(baho)da QQS 20% bilan hisoblaganda - 30 349 745,303 ming so‘mni tashkil etdi.
Tadqiqot ishida analitik usullardan foydalangan holda obyektning iqtisodiy ko‘rsatkichlarni tahlini, ularning obyekt qiymatidagi tuzilishi hamda qurilish hisobi keltirildi.