Bog'liq Pozitivizim, Psixologizm, Neopzitivizim, emprizim, strukturaviy
1.2 Pozitivizm : kelib chiqishi , xususiyatlari va vakillari. Pozitivizm, pozitivistik maktab yoki ijobiy falsafa, ilmiy bilimlar haqiqiy bilimlarning yagona turi ekanligini ilgari surgan falsafa doirasidagi oqim edi. Shu sababli unga erishishning yagona usuli bu ilmiy metoddir. Ushbu g'oyadan keyin uning izdoshlari fizika fanlariga alohida ahamiyat berishdi.Metafizikaga qarshi bo'lgan bu falsafiy oqim 19-asrning boshlarida paydo bo'lgan epistemologiya va empirizmdan kelib chiqqan. Uning birinchi vakillari frantsuz Anri de Sen-Simon va Ogyust Konte va ingliz Jon Styuart Mill edi.O'sha asrning ikkinchi yarmidan boshlab pozitivizm butun Evropada tarqaldi. Ushbu tarixiy sharoitda pozitivistlar insoniyat va jamiyat doimiy taraqqiyotda ekanligiga ishonish asosida tarixiy optimizm paydo bo'lishiga ko'maklashdilar. Bundan tashqari, ushbu faylasuflar sotsiologiyaga katta ahamiyat berishdi, chunki ular uni ijtimoiy tuzilma va jamiyatning o'zi hodisalari va tuzilmalarini tushunish uchun ideal fan deb tushunganlar. Pozitivizm XIX asrning boshlarida Evropa tafakkuriga Sen-Simon yoki Konte singari mualliflar kiritgan empiriklik va epistemologiyadan kelib chiqadi. O'sha asrning ikkinchi yarmida oqim butun qit'ada tarqaldiDastlab, bu pozitivizm o'ta keskin shaklga ega edi va keyinchalik u deyarli idealistik shaklga aylandi. Barcha pozitivistik maktablarning umumiy maqsadi ilmiy uslubni qonuniy bilimga erishishning yagona usuli sifatida joylashtirish edi. XIX asrning boshlarida pozitivizm atamasini birinchi bo'lib ishlatgan faylasuflardan biri Uopik sotsializmga ergashgan frantsuz mutafakkiri Anri de Sen-Simon ediSent-Simon bilan bir necha yil ishlagan Ogyust Komte pozitivizmning otasi hisoblanadi. Ushbu mutafakkir Frensis Bekon qadimgi e'tiqodlarga qarshi boshlagan qo'zg'olonni davom ettirdi, chunki u aql va ilm-fan insoniyat uchun yagona qo'llanma bo'lishi kerak deb hisobladi.Komte uchun avvalgi dominant g'oyalar metafizik yoki teologik obscurantizmlarga asoslangan bo'lib, ularni u noo'rin deb hisoblagan.Komtning ushbu g'oyalari ma'rifatparvarlik bilan ko'plab postulatlarni baham ko'rgan bo'lsa-da, mutafakkir ushbu oqimning Volter yoki Russo kabi mualliflari bilan duch kelgan. Komte uchun bu ikki faylasufning pozitsiyalari mas'uliyatsiz utopiyalarni keltirib chiqardi. Komte asosiy g'oyasi fanning ierarxiyasiga ega ekanligi va har bir bog'lanish oldingisiga bog'liqligi edi. Pastki qismida matematika, undan keyin mexanika, kimyo, biologiya va nihoyat ijtimoiy fanlar joylashgan. Shuning uchun muallif sotsiologiya jamiyat muammolariga barcha javoblarni berishi mumkin deb hisoblagan.Ushbu nuqtai nazarga ko'ra, Kont barcha ijtimoiy va axloqiy masalalarni ilmiy usul bilan tahlil qilish, ya'ni konvertatsiya qilinayotgan hodisalarni empirik ravishda kuzatish va ularni tushuntirib beradigan universal qonuniyatlarni kashf etish kerak deb hisoblagan.Ushbu ingliz faylasufi, siyosatchisi va iqtisodchisi pozitivizmning birinchi vakillaridan biri edi. Liberal partiyaning a'zosi sifatida uning fikrlarining bir qismi iqtisodiyotga qaratilgan edi.Styuart Mill davlat nazorati oldida shaxs erkinligining ishonchli himoyachisi edi. Shu bilan birga, u ilmiy uslubni bilimga erishishning yagona usuli sifatida himoya qildi.Ushbu mutafakkir falsafa va fan ilmiy usul bilan kuzatilgan va tasdiqlangan faktlarga asoslanishi kerak deb hisoblagan. Pozitivizm paydo bo'lgan vaqtni ma'rifatparvarlik g'oyalari belgilab qo'ydi, ular o'z postulatlari asosida aql va empirizmni qo'yishdi.Ushbu falsafiy oqimlar Frantsiya inqilobining boshlanishi va undan keyingi iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy o'zgarishlarga katta ta'sir ko'rsatdi. Umuman olganda, natijada shaxslar va jamiyatlarni ularning haqiqiy tajribalari asosida o'rganish ob'ektlariga aylantirish kerak edi.Shu tarzda pozitivizm bilimlarni kuzatish va tajribalar yordamida olish kerak degan fikrga asoslandi. Pozitivizmning eng muhim xususiyatlaridan biri bu uslubiy monizmni himoya qilish edi. Ushbu nazariya barcha fanlarga taalluqli yagona usul mavjud deb hisoblaydi.Pozitivistlar uchun barcha ilmiy tushuntirishlar, agar ularni fan deb hisoblash zarur bo'lsa, bir xil shaklga ega bo'lishi kerak. Xuddi shunday, ular bilimlarning maqsadi hodisalarning sabablarini topish va ularni tushuntiradigan umumiy qonuniyatlarni topish ekanligini tasdiqladilar.Ushbu qonunlarni induksiyada topishning yagona to'g'ri usuli. Shuning uchun olimlar ob'ektiv isbotlanmagan tamoyillardan kelib chiqqan nazariyalardan qochishlari kerak.Ba'zi hollarda, ilmiy uslubning himoyasi ba'zi pozitivistlarning haddan tashqari dogmatik pozitsiyalarni egallashiga olib keldi. Istisno, masalan, Styuart Mill edi.
