Mundarija kirish I bob. Mexanik uzatmalar haqida 4

 
 
 
 
 

---

9 
1.2. Mexanik uzatmalar. Uzatmalarning asosiy parametrlari. 
Umumiy xolda uzatmalar deb xarakatni mashinaning energiya manbai, yaʼni
dvigateldan ijrochi organlar(ishchi qismlar)ga uning kinematik va energetik
parametrlarini o‘zgartirib uzatuvchi mexanizmlarga aytiladi. Uzatmalar elektrik,
gidravlik, pnevmatik va mexanik bo‘lishi mumkin."Аmaliy mexanika "kursida,
yuqorida ko‘rsatilgan aylanma xarakatni qattiq jismlarning bir-biriga bog‘lanishi va
mexanik taʼsiri orqali uzatuvchi mexanik uzatmalar o‘rganiladi. Boshqa uzatmalar,
yaʼni pnevmatik, gidravlik va elektrik uzatmalar maxsus kurslarda o‘rganiladi.
Dvigatel bilan ijrochi organlar o‘rtasida mexanik uzatmalar o‘rnatish zaruriyati bir
qancha sabablar bilan izoxlanadi: 
1)energiya manbalari – dvigatellarning vallari katta burchak tezlikli, lekin kichik
aylantiruvchi momentli xarakat xosil qiladi, ijrochi organlarning vallari esa aksincha
katta aylantiruvchi momentli kichik burchak tezliklarini talab qiladi; 2) ishchi qismlar
aylanish tezligini, binobarin, aylantiruvchi momentlarini dvigatel valining burchak
tezligini almashtirish yo‘li bilan emas, balki uzatmalar yordamida o‘zgartirgan
maʼqul, aks xolda dvigatelning quvvati va F.I.K. ham kamayadi; 3) ko‘p hollarda bir
dvigatel energiyasini aylanish tezligi bir xil bo‘lmagan bir necha ijrochi organlarga
uzatishga to‘g‘ri keladi. Mexanik uzatmalar aylanma xarakatni uzatuvchi qismlar

---

10 
orasidagi bog‘lanish turi va xarakatni uzatish usuliga ko‘ra quyidagicha tasniflanadi:
a)
bog‘lanish turiga ko‘ra: bevosita bog‘lanishli tishli, chervyakli, friksion va
b)
vint-gayka uzatmalari; 
Mexanik uzatmalarning energetik parametrlari uzatiladigan quvvat N [Vt, kVt],
undan xosil bo‘ladigan aylana kuch Ft [N, kN], yoki aylantiruvchi moment T [Nm,
kNm, Nmm], xarakatni uzatish davomida yo‘qotiladigan quvvatni belgilovchi
foydali ish koeffitsiyenti 

bilan tavsiflanadi. Ular o‘rtasidagi bog‘lanishlar
quyidagicha ifodalanadi: Т = N /

; N = Т 


; N = Ft 


; Ft = 2T / d ; Ft = N /

;

= N
2
/ N
1
= T
2

2
/ T
1

1
= T
2
/ T
2. 

 

---

11 
urli mashina va mexanizmlarda aylanma harakat bir valdan ikkinchisiga turli
xil detallar yordamida uzatiladi . 
Bu detallarning jamlanmasi 
uzatma
deb ataladi.
Uzatmalar o`zlarining harakatiga qarab, ishqalanish (friktsion, tasmali)
Va ilashmali uzatmalarga bo`linadi.