Mundarija kirish I. Bob. Marketing xizmat

2.2.Marketingning klassik va zamonaviy tushunchasi.

XX asr oxiri XXI asr boshi insoniyat tarixiga insonning hayot faoliyatinning globallashuv davri bo‘lib kirdi. Siyosatda bo‘lganidek, iqtisodda ham aynan o‘xshash standart va ahloq normalari ustun bo‘ldi. Ijtimoiy-madaniy hayotda insonlar umumqabul qilingan qadriyat va prinsiplarni soddalashtirdilar. Dunyo bizning atrofimizda doim o‘zgarib borayapti, muhit ham o‘zgarmoqda, yangilanmokda, hayot ham global miqyosida o‘zgarayapti.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ta’kidlaganidek, «.... -bu asr harakatlar tezligi, axborotlar, va axborot texnologiyalari asri» bularning asosiy faktori intellektual resurslar, yuqori texnologiyalar va zamonaviy bo‘limlar bo‘ladi. Jamiyatni demokratitsiyalash va bozor munosabatlariga o‘tishi iqtisodda xalq faravonligiga erishish yo‘li global jarayon, harakat kuchi va halqaro integratsiya bo‘ladi. Integratsionallash jarayoni ba’zi mamlaktalar iqtisodida doimiy o‘sib, global jahon xo‘jalik aloqalari jarayoniga aylandi.

Globallashtirish- bu jahon iqtisodiyoti rivojlanishi va

jahon xo‘jalik aloqalari natijasi, yangi bozorni rivojlatirish
va yaratish milliy trans korporatsiyasiga turki bo‘ldi, uning
izidan butun davlalar yagona bir-biriga bog‘langan jahon
iqtisodi makonini tashkil qildilar. Bugun jashon iqitsodiy
tartiblariga, sivilizatsiya normalariga bo‘ysunmasdan o‘z

funksiyalarini bajarayotgan u yoki bu davlatni tasavur qilish mumikn. Bu hammasi mamlakatning uzluksiz iqtisodiy bilimga globallashuv jarayonida aniq, shartli talablarni qo‘yadi. Bu talabalar har bir jamiyat a’zosida asosan mutaxassislarda va ilmiy-pedagogik kadrlarda iqtisod, iqitsodiy fan va amaliyot bilan bog‘liq bo‘lganda bilim va malakani shakllantiradi va qo‘llab-quvvatlaydi. Zamonaviy fanda sport marketingi bilimi sistemasi paydo bo‘ldi. (Malin B, Xardi S, Satton U. 1993;

Klisinski YA, 1994; Guskov S, 1995; Skullin D., Kutepov M va boshqalar). Bizning respublikamizda bu bilmlardan foydalanish juda qiyin, chunki ular marketingni mustahkam bozor sharoitida amalga oshirish qonuniyatida tuzilgan va jamiyatning o‘tish davrini hisobga olmagan. SHu bilan birga jamiyatning o‘tish davrida jismoniy tarbiya- sport tashkilotlari marketing faoliyatining xususiyatlarini hisobga olishlari zarur.

Marketing- bu G‘arbdan kelgan termin, fanda va kundalik hayotda ishlatiladi. Evropa marketing akademiyasi ijroiya komiteti a’zosi professor A.Goryachev: marketingni foyda vositasi rahbarlarning boshqaruvga o‘tish yo‘li, iste’molchilarning ehtiyojlarini qondirish marketing xo‘jalik muammolarini echishda, tanqis mahsulotni topish, mehnat va inson vaqtini tejash deb hisoblaydi.

O‘zbekiston Respublikasining «Grajdanlik haqidagi qonun», «O‘zbekiston korxonalar haqida qonun», «O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyati haqida qonun», «O‘zbekiston Respublikasida chet el investitsiyalari qonunin» va boshqalar, marketing foydasiga ekanligi isbotlandi. SHular asosida mamlakat korxonalari o‘zi mustaqil tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish huquqiga ega bu esaxalqaro bozor marketing faoliyatlari «qonun»larini bilishni taqoza etadi.

CHet el tajribasi qancha ilg‘or bo‘lmasin uning qimmati tahlid uchun namuna bo‘lsa ham, o‘z shaxsiy ahamiyati kichik bo‘lgan tajribasini tushunib etish solishtirib ko‘rish mustaqil ishlanma, texnik o‘tishlarni har xil boshqaruv ko‘rinishlariga ijtimoiy-madaniy muhitdan boshqasiga o‘tkazish mumkin emas.

Xrzirgi vaqtda marketing haqidagi tushuncha 2000 dan oshiq ularni 2 katta guruhga birlashtirish klassik va zamonaviy ta’riflash mumkin. Masalan klassik tushunchada chet el mugaxassislar tushunchani chegaralangan deb ataydi.

Quyidagilarni keltirish mumkin:

- marketing- bu tadbirkorlik faoliyati, tovar harakatini
va xizmatlarining ishlab chiqarishdan iste’molchiga etib
kelishini boshqarish (foydalanuvchiga);

Marketing - ijtimoiy jarayon o‘lib, oldindan bilish, kengaytirish, tovarlar va xizmatlar harakati va realizatsiya etishni aniqlaydi.

- bu tushunchalar ularning farqiga qaramasdan bir qator parametrlarda chegaralangan: xizmat va tovarga nisbatan marketing ma’lumoti sotish rolining oshirib ko‘rsatilishi, notijorat soha faoliyatini mensimaslik, sotuvchi va xaridorning o‘zaro harakatining muhimligini chegaralabko‘rsatish, zamonaviy marketing bu to‘siqlarni engib chiqmokda.

Amaliy faoliyatda foydalanilayotgan zamonaviy marketingning qator tushunchalarini keltiramiz:

Marketing bu - «biznes sohasidagi yo‘nalish harakati yoki jarayon» (GDj.Bolt).

Marketing - «almashuv vositasida zaruriyat va ehtiyojlarini qanoatlantirishga yo‘naltirilgan, kishilik faoliyatining turi» (F.Kotler).

Marketing- «iste’molchiga tovar va va xizmatni taklif qilish san’ati, narx belgilash, sotshp kanallarini topish va reklama kompaniyasini tashkil qilish» (R.Xizrich, Myu Piters).

«Marketing mohiyati - insonlar va tashkilotlar talablarini qondirish maqsadida tovar va xizmatni ishlab chiqarishni rejalashtirish va uni amalga oshirish, narx belgilash, tovar harakati va sotilishini uyushtirish»(Amerika marketing Assotsiyasi).

Muvaffaqiyatli hisoblangan ta’rif quyidagilar: «Marketing bu oldindan ko‘rish, boshqaruv va tovarga, xizmatga bo‘lgan talabni qondirish, odamlarni territoriyani tashkillashtirish va almashtirish vositasi» (Dj.R., Evans, B. Berman)

Mutaxassislar makro va mikromarketishta ajratadyushr, «Makromarketing- jamiyat jarayoni bo‘lib, tovar va xizmatlarni boshqarish, xalq xo‘jaligi ishlab chiqarishdan iste’molchiga etib kelishi ta’minlovchi jamiyat ichidagi tarmoqcha»

«Mikromarketing- hozirgi va potensial sotib oluvchilarning ehtiyojini qondiruvchi, ishlab chiqarish va tovarlar hamda xizmatlarni sotishni tuzishga yo‘naltirilgan korxona faolayatini tashkil etish».

«Makromarketing» tushunchasi ekonomikaga oid bulib, korxona va tashkilotlar faoliyatini boshqaradi.

«Mikromarketing» tushunchasi, korxona faoliyatini tashkil etishni bildiradi.
XULOSA

Zamonaviy axborot texnologiylari-shaxsiy kompyuterlar va telekommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda foydalanuvchi ishining do’stona interfeysi axborot texnologiyasidir. Iqtisodiy sohada zamonaviy aborot texnologiyalridan foydalanish iqtisodiy axborotning sifati ,uning aniqligi,ob’ektivligi,tezkorligi va buning natijasida sifatida esa ,boshqaruv qaroqolrini o’z vaqtida qabul qilish imkoniyati oshishini ta’minlaydi.Boshqaruv faoliyatini avtomatlashtrish yangi axborot texnologiyalri asosida ma’lumotlarni qayta ishlash,saqlash va qidiruvini amalga oshiradigan”electron ofis”konsepsiyasini paydo bo’lishiga olib keladi.Marketingda zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalrni qo’llash natijasida korxonlar marketing faoliyati samaradorligi oshib,ular bozordagi axborotlardan o’z vaqtida to’liq va aniq foydalanadilar. O’zaro bog’liq bo’lgan ko’p sonli korxonalarni kompleksidan tashkil topgan tijorat strukturalari faoliyatida axborotlarni uzatishi mazkur strukturani normal faoliyat ko’rsatishini birinchi darajali va o’zgarmas faktori bo’lib hisoblanadi. Bunda axborotlarni tezkorligi va ishonchliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Ko’pgina korxonalar uchun axbortlarni ichki ichki tizimi tashkiliy- texnologik jarayonning vazifalarini yechadi hamda ishlab chiqarish xarakteriga ega. Bu eng avvalo, ichki korxona kanallari orqali maxsuslashtirilgan korxonalardan tushadigan korxonani nusxalashtirilgan mahsulotlar bilan ta’minlash jarayoniga tegishlidir. Bu yerda axborot boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun ma’lumotlarni taqdim etishda muhim rol o’ynaydi, hamda ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va uning samaradorligini oshirishini ta’minlovchi faktorlardan biri bo’lib hisoblanadi.

Tezkor (operativ) qarorlar qabul qilishini talab etuvchi ishlab chiqarish jarayonida rejaviy ko’rsatgichlardan chetlanish yuzaga kelishi to’g’risidagi axborotlar muhim rol o’ynaydi.