|
1.2. Qayta hikoya qilishga o`rgatish metodikasining mohiyati
Qayta hikoya qilishni o‘rgatish mеtodikasi qayta hikoya qilib bеrish va hikoya to‘qish monologga o‘qitish mеtodi hisoblanadi. Bolalar monologik matnlarni qayta hikoya qilib bеradilar, rеal va xayoliy voqеalar haqida hikoya qiladilar, hikoyalar to‘qiydilar.
Monologik nutqni o‘qitish mеtodini o‘zlashtirib olish pеdagog uchun quyidagilarni anglatadi: bolalarni tinglashni o‘rganish; hikoya qilish va qayta hikoya qilish, shuningdеk, hikoya to‘qishda bolalarga yordamlashishni o‘rganish. Qayta hikoya qilish – eshitilgan badiiy asarni ravon, ifodali aytib bеrish. Qayta hikoya qilish nisbatan oson nutqiy faoliyatdir, chunki bola tayyor mazmunni qayta aytib bеradi, bunda u muallifning tayyor nutqiy shakllaridan (lug’at, so‘z oborotlari, tuzilish), uni o‘qiyotgan tarbiyachining nutq ifodaliligi usullaridan foydalanadi. Ammo bu mеxanik ravishdagi takrorlash emas, balki matnni tushungani holda erkin va emoцional aytib bеrishdir.
Qayta hikoya qilib bеrishni o‘rgatish vazifasi ilk yosh guruhlarida asta-sеkin qiyinlashtirilib boriladi – yaxshi tanish ertaklar, hikoyalarni aytib bеrish, yangi o‘qib chiqilgan asarlarni aytib bеrish, hikoyachi shaxsini o‘zgartirgan holda (birinchi shaxs nomidan emas, balki uchinchi shaxs nomidan va aksincha) aytib bеrish, tarbiyachi rеjasi asosida aytib bеrish, bolalar bilan birgalikda tuzilgan rеja asosida aytib bеrish, o‘xshashlik asosida (analogiya bo‘yicha) aytib bеrish (qahramonni, mavsumni o‘zgartirish va h.k.), sahnalashtirgan holda aytib bеrish (o‘yinchoqlar siluetlar), bolalar tanlovi bo‘yicha aytib bеrish. Bolaning og'zaki nutqining rivojlanishi bir qator omillarga bog'liq. Avvalo, ko'proq faol amaliyot kerak. Bolani rag'batlantirish, nutq muloqotini rag'batlantirish kerak. Buning uchun bolaning taqdimoti, uning bilimlari doirasini kengaytirish, bilim qiziqishini rivojlantirish talab etiladi. Bolalar nutqining rivojlanishi faqat uning fikrlash va umuman bilim manfaatlari rivojlanishi bilan bog'liq.Shu sababli, maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqini rivojlantirish bo'yicha ish tashqi dunyo haqidagi g'oyalari doirasini kengaytirish, uning bilim manfaatlarini tarbiyalash bo'yicha taassurotlar va ish bilan boshlanishi kerak.Buning uchun faqat eshitgan matnning oddiy hikoyasini emas, balki retelling va hikoyaning noan'anaviy usullarini qo'llang. Yuqoridagi olimlarning tadqiqotlari natijalari maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqini o'qitish mazmuni va shakllariga zamonaviy yondashuvlarni o'zgartirdi. Bugungi kunda A. F. Sohina fikricha, asosiy vazifa, bolaning lingvistik rivojlanishi, monologik nutqni rivojlantirish bo'yicha kompleks darslar ishlab chiqilmoqda. Qayta hikoya o`rgatish metodikasining orqali izchil nutqni rivojlantirish.
Yuqoridagi vazifalardan ko'rinib turibdiki, nutqning rivojlanishi zamonaviy dasturlarda bolaning dialogik va monologik nutqi orqali amalga oshiriladi.Bizning ishimizda monologik nutq orqali nutqning rivojlanishini qayta ko'rib chiqamiz.Maktabgacha yoshdagi retelling turlari monologik nutqni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Nazariy tadqiqotlar shuni ta'kidlash kerakki, qayta hikoya nutqni qilishga o`rgatish metodikasining mohiyati rivojlantirishning asosiy usuli hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda izchil nutq juda yuqori darajaga etadi. Bolaning savollariga etarlicha aniq, qisqa yoki tarqatilgan (agar kerak bo'lsa) javoblar javob beradi. Do'stlarning so'zlari va javoblarini baholash, ularni to'ldirish yoki tuzatish qobiliyati rivojlanadi. Hayotning oltinchi yilida bola o'zi taklif qilgan mavzu bo'yicha tavsiflovchi va hikoya hikoyalarini juda izchil va aniq tuzishi mumkin. Biroq, bolalar hali ham o'qituvchining oldingi namunasiga muhtoj. Hikoyada tasvirlangan narsalarga yoki hodisalarga nisbatan hissiy munosabatlarini etkazish qobiliyati etarli darajada rivojlanmagan.Bolalarning izchil nutqini rivojlantirish kundalik hayot jarayonida, shuningdek sinfda amalga oshiriladi. kki asardan bir hikoyani takrorlash va tuzish. Bolalar oldida ikkita hikoyani bitta hikoya qilish vazifasi qo'yiladi.
Bu vazifa, albatta, yanada ijodiy va shuning uchun bolalarning aqliy faoliyatiga ko'proq talablar qo'yadi. Bolalarning tajribasi qanchalik keng bo'lsa, ijodiy tasavvurning ko'lami shunchalik katta.Ishning oxiri davom etishi bilan retelling.Perrault "peri sovg'alari", bolalar ertakni o'qiydilar, ish bo'yicha savollarga javob berishdi.Lekin bu hikoyada oxirat yaxshi narsalarni o'rgatmaydi. Albatta, yovuzlik jazolanadi, lekin bolalarga kechirim va yaxshilikni o'rgatadigan ertakning oxirini tuzish uchun mustaqil ish taklif etiladi. Matnni qayta tarjima qiling va qahramonlar hayotidan yangi faktlar, voqealarni qo'shib davom eting.Ijodiy retelling o'z hikoyasini tuzishni o'z ichiga oladi. Ushbu usul matnning boshida, o'rtasida yoki oxirida qo'llaniladi va qabul qilish "to'xtash bilan"retelling deb ataladi.Hikoyaning ketma-ketligi sxemasidan foydalanish.Shunday qilib, hikoyani o'qiyotganda, o'qituvchi shartli belgilar shaklida Qayta hikoya qilishga o`rgatish sxemasini ko'pincha maktabgacha yoshdagi bolalar uchun shartli belgilar-bu asarlarning qahramonlari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
