Mundarija: kirish I bob mahalliy byudjetning iqtisodiy-nazariy asoslari va byudjet tizimida tutgan o`rni

1-Jadval

Davlat byudjeti daromadlarida mahalliy byudjet daromadlarining ulush⁵i. (2010-2015-yillar)

	2010	2011	2012	2013	2014		2015
Davlat byudjeti	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0		100,0
Respublika byudjeti	52,2	57,2	58,9	58,4	57,9		57,3
Mahalliy byudjetlar	47,8	42,8	41,1	41,6	42,1		44,8

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, mahalliy byudjet daromadlarining davlat byudjetidagi salmog‘i 2012-yilga kelib ancha tushgan. Mahalliy byudjet daromadlarining Davlat byudjetidagi salmog‘i 2010yilda 47,8 foizga teng bo’lsa, 2012-yilda 41,1 foizga tushgan, 2015-yilda 44,8 foizga ko‘tarilgan. Bundan ko’rinib turibdiki so’ngi-yillarda mahalliy byudjet daromadlarining davlat byudjetidagi salmog‘i yana ko’tarila boshlagan. Jadvaldan xulosa qilish mumkinki, respublika byudjeti daromadlarining davlat byudjeti daromadlaridagi ulushining pasayishi ijobiy holat hisoblanadi, mahalliy byudjetlar daromadlar bazasining mustahkamlanishiga olib keladi. Davlat byudjeti daromadlaridagi mahalliy byudjetlar daromadlar ulushini oshirish muhim. O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti sari yo‘l tutishi davrida mahalliy byudjetlarning respublikani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishdagi roli yanada oshadi. O‘zbekiston respublikasi prezidenti I. Karimov ta’kidlaganlaridek, “⁶bugun joylarda iqtisodiyotni yuksaltirish, zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan yangi korxonalarni barpo etish va rekonstruktsiya qilish uchun xorijiy sarmoyalarni jalb qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, xizmat ko‘rsatish sohasi va kasanachilikni rivojlantirish nechog‘liq katta, hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini kimgadir isbot qilib berishga hojat yo‘q. Bu avvalambor, aholi bandligi, uning ish haqi va daromadlarini oshirish, bu oxir-oqibatda respublikamiz hududlari, shahar va tumanlarimizdagi eng muhim ijtimoiy muammolarniyechishdemakdir.

Byudjet munosabatlarining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, birinchidan, u ijtimoiy ishlab chiqarishning taqsimlash bosqichida vujudga keladi, ikkinchidan, markazlashtirilgan moliyaviy resurslarni shakllantirish va mablag‘lardan hududlar manfaatlari yuzasidan foydalanishga yo‘naltiriladi”.
Byudjetning taqsimlash funktsiyasi:

• 
  byudjet daromadlarining vujudga kelishini ta’minlaydi;
  
• 
  byudjet xarajatlariga olib keladi;
  
• 
  nazorat – byudjetga mablag‘lar tushishi va mablag‘lardan foydalanish
  

yuzasidan nazorat olib borilishiga sharoit yaratadi.
O‘zbekiston respublikasi byudjet tizimining har bir bo‘g‘ini u yoki bu ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish uchun mo‘ljallangan turli pul jamg‘armalarni tashkil etish, taqsimlash va ulardan foydalanishga qaratilgan o‘ziga xos vazifalarni bajaradi.
Mahalliy byudjetlar quyidagi vazifalarni bajaradi:

• 
  mahalliy boshqaruv organlari faoliyatini moliyaviy ta’minlash ;
  
• 
  mahalliy iqtisodiyot, ijtimoiy soha tarmoqlariga pul mablag’larini taqsimlash;
  
• 
  mahalliy byudjetga qarashli koxona va tashkilotlarni nazorat qilish;
  
• 
  mahalliy byudjet daromadlarini shakllantirish.