Mundarija: Kirish i-bob. Bioinformatika fanining rivojlanish tarixi

Bioinformatika dori preparatlarini yaratish jarayonini tezlashtiruvchi fan sifatida. 1980 yillarda bioinformatikaning tez sur’atlarda o’sishi va genomlarning sekvinirlanishi va klonlanishi bo’yicha yangi usullarning yaratilishi farmakogenetikaning farmakogenomikaga tranformatsiyalanishiga olib keldi va aniq bir genotipga mos ravishdagi dori preparatlarni yaratishga qaratilgan molekulyar-genetik tadqiqotlar o’tkazilishining boshlanishiga olib keldi. Dori preparatlarining terapevtik yoki boshqa effektlari birinchidan bu preparatning farmakologik nishonlar – neyromediatorlar va gormonlarning retseptorlari, fermentlar, ko’plab oqsillar bilan bog’lanishiga (farmakodinamika) bog’liq.
Zamonaviy dunyoda bioinformatika fani turli dori preparatlarining ishlab chiqarilish jarayonlarini qisqartiruvchi vosita bo’lib hisoblanadi. Agar oldin dori preparatlarining loyihalanish muddati 5-6 yilni tashkil etgan bo’lsa hozirgi kunda bunday ishlar bir necha oylarda amalga oshirilmoqda. Buning asosiy sababi shundaki, virtual kompyuterli skrining yordamida yuqori quvvatli kompyuterlardan foydalangan holda nishon genlarning tez sur’atlarda izlab topilishi va uning makromolekula strukturasiga bog’lanishining mexanizmlarini modellashtirish jarayonlarining tezlashuvi hisoblanadi. Bioinformatika fani paydo bo’lgandan so’ng farmatsevtik preparatlarning testi o’tkazilish jarayonida yangi eralar ochildi. Dori preparatlarini yaratish jarayonidagi asosiy muammolardan biri bu ishlab chiqarish muddatlarining va unga ketadigan xarajatlarning qisqartirilishidir. Zamonaviy baholanishlarga qaraganda bitta preparatning ishlab chiqarilishi uchun 10-12 yil atrofida vaqt sarflanadi va uning xarajatlari 350-500 mln dollarni tashkil etadi. Bioinformatika fani paydo bo’lgunga qadar dori preparatlarining yaratilish jarayonida faqatgina ikkita metoddan (in vivo va in vitro) foydalanilgan. Bioinformatikaning paydo bo’lishi esa biologik sistemalarga ko’p darajali asosda yondashuv imkonini berdi.

a) in vivo - tirik ob’ektlarda o’tkaziladigan tajribalar

b) in vitro - modellashtirilgan sun’iy muhitda o’tkaziladigan tajribalar
v) in silico - biologik sistemaning kompyuterdagi to’la modellashtirilgan holdagi tajribalari