|
XULOSA VA TAKLIFLAR
Matnning tizimiyligi uning konstruktiv (qurilmalik) hususiyatlarida namoyon bo’ladi va bu xususiyatlarni uning mazmuniy hamda tarkibiy yaxlitligidan izlash lozim. Matn qismlarining mazmuniy va sintaktik tartibotida tafakkur jarayonini ta`minlovchi fikr va g’oyalarning ketma-ketligi o’z ifodasini topadi. Matn mazmunini tarkib toptiruvchi qonuniyatlar ham lisoniy tafakkurda hosil bu'luvchi «bog’lam»lar bilan moslashadi. Bunday bog’lamlar umumiylikxususiylik, sabab-oqibat, yahlit-qism munosabatlarini aks e`ttirishdan tashqari, davriy ketma-ketlik, yagona zamon va makonda sodir bo’lish kabi tavsifiymantiqiy ko’rsatkichlarga ham ega bo’ladi. Matn temporallik strukturasi uning mazmuniy mundarijasining tarkibiy qismi bo’lib, u matnda mazmun yaratish va uni idrok e`tish faoliyatlari uchun bir xilda muhim. Temporallikning mazmun shakllanish jarayonidagi o’rni alohida ekanligi uning matn qismlari o’rtasidagi semantik-mantiqiy bog’lanish, ya`ni kogerensiyani ya’ni mazmundorlik ta`minlashida yaqqol namoyon bo’ladi. Badiiy matnlardagi voqelik bayoni bevosita nutqiy faoliyat jarayonidagiga nisbatan o’zgacha kechadi va shu sababli bu turdagi matnlarda nutq lahzasiga nisbatan mo’ljal unchalik faol emas, chunki bunday holatda uzatilayotgan axborot real voqelik bilan bog’liq bo’lmasdan, u ko’pincha muallifning ijodiy tasavvuri natijasidir. Shunga binoan badiiy matnda zamonni shartli kategoriya deb qarab, uning vazifasini to’qima (noreal) voqelikni bayon qilish uslubi faollashuvida ko’rmoq kerak. Badiiy matnda voqealar rivoji bir tekis kechmaydi, balki umumiy syujetdagi vaziyatlar o’zgarib, yangi holatlar yuzaga kelib turadi, natijada zamon ko’rsatkichlarining ma`no va vazifasida o’zaro ko’chish, o’zaro qorishish holatlari yuzaga keladi. Bunday holat asosan o’tgan zamon formasi orqali hozirgi zamonda sodir bo’layotgan voqea bayonida kuzatiladi, hozirgi zamonning davriy siljish holatlari nisbatan kamroq uchraydi. Zamon shakllarining transpozitsiya hodisasi badiiy matnning kommunikativ mazmuni va uning tarkibiy qatlamlaridan bo’lgan temporallik semantikasini shakllantiruvchi omillardan biridir. Badiiy tarjima nazariyasi tarjimonga aniq tamoyillar asosida harakat qilish, o’z mahoratini takomillashtirishga yordam beradi. Tarjima tarixini kuzatadigan bo’lsak, badiiy tarjimada ikki yondashuv – tilshunoslik va adabiyotshunoslik yo’nalishi mavjudligini aytib o’tishga to’g’ri keladi. Tilshunoslar tarjima qonuniyatlarini leksik, grammatik va matniy muvofiqliklar ichidan izlaydilar. Adabiyotshunoslar esa asosiy e’tiborni tarjimaning aksiologik jihatlariga, ya’ni matnning g’oyaviy-estetik va badiiy fasohatiga qaratadilar. Ular uchun muhimi badiiy matnda estetik ekvivalentlikka erishishdir. So’nggi yillarda jahon tarjimachiligi amaliyoti tarjima ishlarining saviyasiga tilshunoslik va adabiyotshunoslik yo’nalishlarining uyg’un holda birlashishi ijobiy ta’sir etishini tasdiqlamoqda. Darhaqiqat, badiiy asar tarjimasi ustida ishlayotgan tilshunoslik estetik tahlil va adabiyotshunoslik yondashuvidan holi bo’la olmaydi. Xuddi shuningdek, adabiyotshunos ham tarjima ustida fikr yuritar ekan, lingvistik jihatlar va til normalarini hatlab o’ta olmaydi. Tarjimashunos olim M. Xolbekov xorijlik tarjimashunos olimlarning ilmiy konsepsiyalarini tahlil qilar ekan, XXI asrda tarjima jahon xalqlari va sivilizatsiyasi o’rtasidagi kommunikativ vositaga aylanganligini tarjimaning lingvistik va adabiy aspektlari tarafdorlari o’rtasida e’tirof etilayotganligini alohida takidlaydi. Badiiy tarjimada tarjimaviy ekvivalentlik tushunchasi mavjud bo’lib, asliyat matnidagi badiiy va grammatik zamonlarning tarjima matnida aynan ekvivalentini berish kabi masalani ham tarjimon oldiga ko’ndalang qilib qo’yadi. Endilikda oldimizga qo’yilgan masala yuqorida bayon etilgan badiiy matn va badiiy tarjima matnida temporallik mavzusiga doir bayon etilgan nazariyaga tayangan holda, quyida badiiy tarjima matnida temporallik ifodasi va uning qay darajada saqlanganligi tahlil etish va shu orqali nazariyaning ahamiyati va isbotini keltirishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
