Mundarija Kirish I. Asosiy qism qatlamga suv haydashni loyihalashtirish. Qatlamga suv haydash turlari va tasnifi Qatlamga suv haydashning samaradorligi II. Hisob qismi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 2 Kirish

Qatlamga suv haydash turlari va tasnifi
Uyumga chegara orti va chegara ichki qismida suv haydash.
Uyumdan neft qazib olish sur’atini oshirish va uning oxirgi neft beraoluvchanligini oshirish maqsadida qatlamga suv, gaz yoki havo haydab qatlam bosimini tiklab turish usullaridan foydalaniladi.
Kop hollarda qatlam bosimini ushlab turish maqsadida uyumning chegara ortki qismiga suv haydash usuli qollaniladi. Ayrim hollarda chegara ortidan suv haydash usuli, chegara ichi yoki markazdan ochoq usulida suv haydash usullari bilan toldiriladi. CHegara orti va chegara ichki qismidan suv haydash natijasida uyumga qoshimcha energiya bilan ta’sir qilinadi va uyumni yuqori sur’at bilan ishlashiga yordam beradi.
Gaz doppili neft uyumi yoki tog-jinslari katta burchak ostida tushgan uyumlarning yuqori qismiga gaz haydash, unda bosimni ushlab turish va quduq debitini ozgarishsiz ushlab turish yoki oshirish uchun imkon yaratadi.
Qatlam energiyasini saqlash maqsadida qatlamga sun’iy ta’sir etish uchun uyumni ishlatishni dastlabki davrlaridan ishchi agent haydaladi. Bu qatlam bosimini yuqori darajada ushlab turish, yani boshlangich qatlam bosimga yaqinroq, quduqni yuqori debitliligini va shu bilan birgalikda neft beraoluvchanlik koeffisientini yuqori bolishini taminlaydi.
Uyumga chegara ortidan suv haydashda qatlamga suv tashqi neftlilik chegarasida joylashtirilgan maxsus haydovchi quduqlarda amalga oshiriladi. (1-rasm)
2-rasm.CHegara ortki qismidan suv haydash tarzi.
1-neft quduqlari; 2-haydovchi quduqlar;3-nazoratchi quduqlar;4-ichki neftlilik chegarasi;
CHegara ortki qismidan suv haydash yaxshi otkazuvchan, tektonik buzilishlari bolmagan qum yoki qumtoshlardan tuzilgan qatlamlarda yaxshi natija beradi. Ohaktoshlardan tuzilgan qatlamlarda chegara ortidan suv haydash hamma vakt ham samarali chiqmaydi. CHunki, qatlamning ayrim qismlari bir-biri bilan teshiklar yoki yoriqlar bilan boglanmagan bolishi mumkin.
Ayrim hollarda chegara qismidagi tog jinslari yaxshi otkazmas bolsa, uxolda haydovchi quduqlar otkazuvchanligi yaxshi bolgan neftli qatlam ichiga joylashtiriladi. Qatlamga suv haydashning bunday usulini chegra ichki qismidan suv haydash usuli deb ataladi.
Haydovchi quduq chizigida hosil qilingan yuqori bosim yaqin chiziqda joylashgan ikki-uch quduqqa faol ta’sir korsatadi. SHuning uchun chegara ortidan suv haydash qollanilayotgan katta neft uyumlarini ishlatishning dastlabki davrlarida ikki-uch tashqi qator ishlatish quvurlari burgulanib, markaziy qismda burgilanmaydi.
Yuqorida aytib otilgan chegara ortidan suv haydash neft uyumini ishlatish tizimida tashqi qator quduqlarini suv bosgandan keyin markazdan quduq kaziladi. Uyumni bunday ishlatish tartibi qatlam energiyasidan maksimal foydalanish imkonini beradi. Bu usulning kamchiligi markaziy qismdagi quduqlar konservasiyada turadi, uyumning ishlash vaktini uzaytiradi. SHuning uchun chegara orti va chegara ichki qismidan suv xaydab ishlatish usuli uncha katta bolmagan uyumlarda, yani xar bir haydash chizigiga ikki, uch kop bolsa tort qator quduq joylashadigan uyumlarda yaxshi samara beradi.
Qatlamga sun’iy ta’sir etish usullari bilan neft konini ishlatishni jadallashtirish uchun chegara ichki qismi bilan chegara ortki qismiga suv xaydab ishlatishning bir nechta turlaridan foydalaniladi.
Bunday jadallashtirishning eng kop tarqalgan usuli uyumni sun’iy «kesish» usuli, yani suv xaydab uyumni bir necha bolaklarga bolib, xar bir bolakni aloxida ishlatish usulidir.

3-rasm.CHegara ichki qismidan suv haydash tarzi.
CHegara ichki qismiga suv haydashni dastlabki davrlarida, suv uyumning neftli qismiga haydaladi. Qatlamga suvning uzloqsiz xaydalishi natijasida haydovchi quduqlar chizigi boylab suv vali yokui tosini hosil kilinib, qatlam kesiladi. Ayrim hollarda ishlatishni jadallashtirish maqsadida chegara tashqi yoki chegara ichki qismi va uyum markazidan suv haydash usulidan foydalaniladi. Markazdan suv haydashda maydon markazidan haydovchi quduqlar batariya (3-rasm a.). yoki xalqali qator (3-rasm b.) korinishda kaziladi. Neft uyumi teshilgan qismi va tog-jinsi otkazuvchanligi pasayganda chegara ichki qismi markazidan suv haydashning boshqa turlaridan foydalanish ham mumkin. Markaz boylab suv haydashning yana bir usuli bu oqi boylab suv haydash usulidir.

4- rasm. Markazdan suv haydash tarzi:
a– ochok usulida suv haydash; b chegara ichki qismidan xalqali suv haydash; в-ochok boylab suv haydash;
CHegara oldidan suv haydash. Bunday usulda qatlamga suv haydashda haydovchi quduqlar suv-neft zonasiga joylashtiri-lib, u neftli zonadan biroz masofada bg’ladi. Bu usulning qg’llanish sharoitlari avvalgi usulga yaqin, lekin bunda neft-suv zonasining kengligi kattaroq bg’lishi mumkin, yana uyumning undan tashqari zona bilan aloqasi uncha yaxshi bg’lmagan hollarda qo’llanadi. Bunday holatlar aksariyat platforma royonlariga joylashgan va uncha qiya bo’lmagan uyumlarga mansubdir, lekin aksariyat karbonat kollektorlarga joylashgan konlarda ularning uyumdan tashqari qismida o’tkazuvchanlik ancha yomonlashgan bo’ladi, bunday xolat suv-neft zonasida ham ahamiyatga molik, chunki bu erda ikkilamchi geokimyoviy va boshqa jarayonlar qatlamning g’tkazuvchanlik xususiyatini kamaytiradi. O’zining ko’rsatkichlari va bir haydovchi quduqqa to’g’ri kelishi mumkin bo‘lgan oluvchi quduqlar soniga qaraganda bu usul avvalgi usulga mosdir. Bunday usul bilan Ozarbayjon, Saratov, Farg’ona vodiysining qator konlari qazib chiqarilgan.
CHegara ichidan suv haydashning bir necha kg’rinishlari mavjud bg’lib, ularda mohiyat suv xaydovchi quduqlarning uyum bg’ylab joylashishiga qarab belgilanadi. Haydovchi quduqlar-ning qatori bilan uyumni bg’lish usulida neft olinganda uyumga qazilgan qator quduqlardan avvaliga neft olinadi, ma’lum bir vaqtdan sg’ng ularga suv haydaladi.

5-rasm. Neft uyumiga chiziq oldidan suv haydash usuli bilan qazib chiqarish.
1-tashqi neftli chiziq, 2-ichki chiziq, 3-xaydovchi, 4-oluvchi quduqlar.
SHu tariqa oluvchi va haydovchi quduqlar qatori hosil bg’ladi. Bunda qatlamga haydaladigan suv uyumni bg’ladi va mahsulotni oluvchi quduqlar tubiga haydaydi. Vaqt g’tishi bilan suv bosgan joy kengayib boradi va shu holda qatlamdagi neft yuzaga chiqariladi.
Bunday usul bilan neft olish asosan qatlamning g’tkazuvchanlik xususiyati past, neftning qatlamdagi qovushqoqligi yuqori bg’lgan hollarda hamda uyumning kg’lami katta bg’lgan sharoitda qg’llanadi.
Avvalgi keltirilgan tasnifda, biz bu turni bir necha kichik turchalardan tuzilganligini kg’rsatgan edik. SHunga binoan uyumni maydonlarga bg’lib suv haydash va ishlatish usulini kg’radigan bg’lsak, bunday usulga qatlamning g’tkazuvchanlik va mahsuldorlik xususiyati bir-biridan anchagina farq qiladigan katta hajmdagi konlarda qg’llanilishi maqsadga muvofiqdir. SHunda haydovchi qator quduqlarni shu tariqa joylashtirish maqsadga muvofiqki, bunda ular ikki maydon g’rtasidagi zoxiriy chegara bg’lsin. Quduqlarga suv haydalgach, u suniy chegara bg’lib qoladi. Qalin mahsuldor qatlamlarga ega bg’lgan yirik konlarda umumiy suv-neft chegarasi mavjudligi sharoitida ma’lumki, neftga tg’yinganlik xususiyati konning g’rta qismidan chekkasiga qarab kamayib borishi kuzatiladi. Bunday hollarda uyumni maydonlarga bg’lish neftga tg’yinganlik darajasiga qarab bajarilishi maqsadga muvofiqdir. Albatta konni ishga tushirishni va mahsulot olishni kg’proq mahsuldor-likka ega bg’lgan, demak zahiralari ham kg’p bg’lgan maydonlardan boshlanadi. Albatta bu ishlar xususida bir fikrga kelishgacha qazib chiqarishga mg’ljallangan konning aksariyat geologik g’rganish ancha mukammal bg’lishi, chegaralarning ahvoli aniq bg’lishi darkor.