Mundarija kirish bob. Adabiyotlar taxlili

1.1.5. Yuqori molekulyar to’yingan karbon kislotalar

Yuqori alifatik kislotalarning ko’pchiligi tabiiy birikmalar bo’lib, masalan, yog’lar, shuningdek, mumlar tarkibida murakkab efir holi palmitin va stearin kislotalarning olein kislota bilan aralashmasi yog’lardan gidroliz qilib olinadi. Palmitin hamda stearin kislotalar qattiq, ta’mi va xidi yo’q, suvda deyarli erimaydi. Olein kislotadan tozalangan palmitin va stearin kislotalar aralashmasi stearin deb ataladi. Stearin sham tayyorlashda hamda boshqa texnika maqsadlari uchun ishlatiladi. Palmitin kislota dengiz hayvoni – kashalotlar boshidan olinadigan yog’simon modda – spermatset tarkibida murakkab efir holida hamda asalari mumi tarkibida uchraydi. Stearin kislota olein kislotani gidrogenlash usuli bilan olinishi mumkin. Palmitin va stearin kislotalarning ikkalasi ham normal (tarmoqlanmagan) zanjirli birikmadir.

Hayvonot dunyosi yog’larida, asosan, palmitin, ozroq laurin va miristin kislotalari uchraydi. Yog’lardagi palmitin kislota miqdori 10-50% ni tashkil etsa, stearin kislotasi 25 % gacha uchraydi. Glitsreridlar tarkibini kuzatsak, qoramol yog’i va sariyog’ning 50% ini miristin, palmitin va stearin kislota efirlaridan iboratligini ko’rish mumkin.

Hozirgi vaqtda yuqori alifatik kislotalarning ko’pchiligi to’yingan uglevodorodlarni havo kislorodi ta’sirida oksidlash yo’li bilan olinadi.

Yuqori molekulyar to’yingan karbon kislotalar (yog’ kislotalar)

№	Nomi	Formulasi	Shundan tabiatda uchraydiganlari	Sun’iy sintez qilingan kislotalar	Ishlatilishi
	Palmetin kislota	CH3(CH2)14COOH yoki C15H31COOH	o‘simlik moylari va hayvon yog‘larining asosiy qismi bo‘lgan triglitseridlar holida uchraydi	Yog’larning 100-120^◦C haroratda, ishqoriy metallarning tuzlari ta’sirida gidrolizanishidan	Qattiq va suyuq sovun olishda ishlatiladi, tarkibida qo‘rg'oshin tutgan sovunlar (C15H31COO)2Pb tibbiyotda plastir nomi bilan yuritiladi
	Margarin kislota	CH3(CH2)15COOH yoki C16H33COOH
	Stearin kislota	CH3(CH2)16COOH yoki C17H35COOH	o‘simlik moylari va hayvon yog‘larining asosiy qismi bo‘lgan triglitseridlar holida uchraydi	Yog’larning 100-120^◦ C haroratda, ishqoriy metallarning tuzlari ta’sirida gidrolizanishidan	Qattiq va suyuq sovun olishda ishlatiladi
	Nonadekan kislota	CH3(CH2)17COOH yoki C18H37COOH
	Araxin kislota	CH3(CH2)18COOH yoki C19H35COOH
	Lignotserin kislota	CH3(CH2)22COOH yoki C23H47COOH
	Serotin kislota	CH3(CH2)24COOH yoki C25H51COOH	Asalari mumi tarkibida uchraydi		Mumlar har xil krem va surtma dorilar tayyorlashda, galvanoplastikada, kitob va jurnallarni nashr etishda, sovun, plastirlar va lab bo‘yoqlari ishlab chiqarishda qo‘llaniladi.