Mundarija kirish Asosiy qism

3-bobga xulosa  

Psixologizm – adabiyotshunoslikning o‗ziga xos kategoriyasi bo‗lib, unga 

bo‗lgan qiziqishning ortishi insoniyatning tarixan taraqqiy etib kelayotgan jahon 

adabiyotini  o‗z  ma'naviy-ruhiy  olamining  ifodasi  sifatida  tasavvur  etishi  bilan 

shartlanadi.   

Bugungi kunda badiiy asarni turli rakurslardan turib talqin etishga imkon 

beradigan  turli  metodlardan  foydalanilmoqda.  Psixoanaliz,  xarakterologiya, 

patopsixologiya, 

psixopoetika, 

genderologiya, 

narratologiya 

kabi 

insonshunoslik  sohalarining  har  biri  inson  ichki  olamini  tasvirlashning  yangi 

versiyalarini  taklif  qilmoqda.  Ushbu  tadqiqotda  birinchi  marta  o‗zbek 

qissachiligidagi  badiiy  psixologizm  muammosi  maxsus  tadqiq  etilib,  ish 

yakunida quyidagi xulosalarga kelindi:  

1. 

Adabiyotda inson ichki dunyosining chuqur badiiy tadqiqi ―badiiy 

psixologizm‖  deb  ataladi.  ―Psixologizm‖  tushunchasi  ―psixologik  tahlil‖dan 

ko‗ra  kengroq,  u  muallif  psixologiyasining  asardagi  aksini  ham  aks  ettiradi. 

Inson  ruhiyatini  ochish  vositalari  majmuidan  iboratligi,  shuningdek,  o‗zi 

yo‗nalgan  ob'ektning  mavjudligini  taqozo  etishi  nuqtai  nazaridan  psixologik 

tahlilga  nisbatan  bunday  ta'rifni  qo‗llay  olmaymiz.  Psixologizm  bevosita  – 

muallif  mulohazasi  yoki  qahramonlarning  o‗z-o‗zini  tahlil  qilishi  shaklida  va 

---

52 

 

yoki  bilvosita  –  qahramonlar  mimikasi,  xatti  -  harakatini  ko‗rsatish  formasida 

amalga oshiriladi.  

2.  XX  asrning  80-yillari  o‗zbek  adiblarining  ijodiy  izlanishlarida  real 

hayotiy  ziddiyatlarni,  ijodiy  niyatni  konfliktning  botiniy  ko‗rinishi  –  qalb 

dramatizmi vositasida ifodalash ko‗zga tashlandi.   

3.  XX  asrda  psixologik  tasvirning  o‗tgan  asr  adabiyoti  tomonidan 

o‗zlashtirilgan usul va yo‗sinlaridan keng foydalanildi. Biroq bugungi kunda bu 

yo‗sinlar  iearxiyasida  kompozitsion-hikoya  qilish  (―nuqtai  nazar‖  va  hikoya 

sub'ektining siljishi bilan bog‗liq) usuli yetakchilik qila boshlaydi.