Mundarija: Kirish: Asosiy qism

I-bob. O’zgarmas elektr toki qonunlari bo’limini mazmuni
1.1.§ Tok kuchi va tok zichligi. Tashqi kuchlar. Elektr yurituvchi kuch va kuchlanish.
Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni. O’tkazgichlarning qarshiligi. O’tkazgich qarshiligining temperaturaga bog’liqligi. (1-juftlik)
Tok kuchi va tok zichligi
Mazmuni: elektr toki; tok kuchi; tok zichligi; tok zichligining zaryadlar tezligiga bog’liqligi; elektronlarning harakat tezligi; elektr tokining tarqalish tezligi; elektr zaryadining birligi.
Elektr toki. Elektr toki deb elektr zaryadlarining batartib harakatiga aytiladi. Tashqi elektr maydon ta’sirida o’tkazgichlardagi musbat zaryadlar maydon bo’ylab, ya’ni o’tkazgichda elektr toki vujudga keladi. Bu tok o’tkazuvchanlik toki deyiladi.
Shartli ravishda elektr tokining yo’nalishi musbat zaryadlarning harakat yo’nalishi bilan mos, manfiy zaryadlarning harakatiga esa qarama-qarshi deb qabul qilingan. Masalan, metallardagi elektr tokining yo’nalishi elektronlarning harakat yo’nalishiga qarama-qarshi deb olinadi.
O’tkazgichda elektr tokining mavjudligi uning quyidagi: qizish, kimyoviy tarkibini o’zgartirish va magnit maydon hosil qilish xususiyatlariga ko’ra aniqlanadi.
Elektr toki vujudga kelishi va mavjud bo’lishi uchun: 1) batartib harakat qilishi mumkin bo’lgan erkin zaryadlangan zarralar; 2) energiyasini bu zarralarning batartib harakatiga sarflaydigan elektr maydon bo’lishi zarur.
Tok kuchi. Tok kuchi (I) elektr tokining miqdoriy o’lchovi bo’lib, o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzidan vaqt birligida o’tuvchi elektr zaryadi bilan aniqlanadigan skalar fizik kattalikdir.

I= ^Q
t

Bu yerda ∆Q o’tkazgich ko’ndalang kesimidan ∆t vaqtda oqib o’tgan zaryad miqdori.

Vaqt o’tishi bilan kuchi va yo’nalishi o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok deyiladi.
O’zgarmas tok uchun
Q
I= (1.1) t
Tok kuchining SI dagi birligi amper (A)- asosiy birlikdir. U fransuz fizigi A.Amper (1775-1836) sharafiga shunday nomlangan.
Tok zichligi. Tok zichligi vektor kattalik bo’lib, uning moduli tok kuchi I ning o’tkazgich ko’ndalang kesimi yuzi S ga nisbatiga teng:
I
j= (1.2)
S
j vektor tok yo’nalishi bo’ylab yo’nalgan.
A
Tok jichligining SI dagi birligi m₂
[I] A
[j]=[S] =1 m₂