Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

I BOB TRANSMILLIY KOKPORATSIYALAR PAYDO BO’LISHI VA RIVOJLANISHINING ILMIY NAZARIY ASOSLARI

1. 
   Transmilliy korporatsiyalar tushunchasi, mazmuni va paydo bo’Iish
   

sabablari
Transmilliy korporatsiyalaming dunyoga tarqalishi va ulaming jahon iqtisodiyotiga ta’siri juda yuqori. Hozirgi kunga kelib 810 mingga yaqin o’z xorijiy tiliallarini boshqarayotgan 82 mingdan ko'p kompaniyalar ro’yxatdan o’tgan ¹ . Shulardan 500 ta TMK laming qo’l ostida xususiy ishlab chiqarish fondlarining taxminan 50 %i, xalqaro savdoning 60 %ga yaqini mujassamlangan. Transmilliy korporatsiyalar tomonidan jahon bozorlaridagi deyarli butunligiga xom-ashyo savdosi, shu jumladan bug’doy, kofe, jo’xori, o’rmon materiallari, tamaki, temir rudasi jahon savdosining 90%, mis va boksitning 85%i, choy va qalayning 80%i, banan, tabiiy kauchuk va xom neftning 75%i nazorat qilinadi. Ular hissasiga ilm-fan va texnika sohalarida patentlangan va tadbiq etilgan barcha yangiliklaming 80%i to’g’ri keladi². TMK ning umumiy valyuta zahirasi jahonning barcha markaziy banklarining birgalikdagi zaxirasidan bir necha barobar ko’p. Xususiy sektorda bo’lgan pul miqdorining 1-2 % ga siljishi, istalgan ikkita milliy valyutalarining o’zaro poritetini o’zgartirishga qodir. Dunyodagi 82 mingdan ortiq TMK laming 0,2 %i, umumiy TMK laming umumiy qiymatining 40% ini nazorat qiladi³.
Xalqaro kompaniyalar butun dunyoni yagona bozor deb qarashadi, ko’pchilik mamlakatlarda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradilar, xorijiy sarmoyalar lokomativi bo’lib qatnashadilar va milliy chegaralardan qat’iy nazar, strategik qarorlar qabul qiladilar.
Milliy bozorlar orasida aloqalami mustahkamlagan holda, TMK lar umumiy boshqaruv ostida butun dunyo bo’yicha korxonaiami joylashtirib, sanoatni intematsionallashtirish jarayonlarini vujudga keltiradi. Ular har xil davlatlarda