Mundarija kirish 3 bob. So‘zning funksiyasi

Otalar so‘zi - aqlning ko‘zi.

글 속에 글 있고 말 속에 말 있다. (maqol)

Gap ichida gap bor, so’z ichida so’z.

(“Gap tagida gap bor” maqolining koreys tilidagi analogi)

Usbu jumlalar ham ikkitadan sintagmadan iborat. Fraza urg‘usi “ko‘zi” so‘ziga tushmoqda. U esa, o‘z navbatida, rema hisoblanadi. Tema esa “Otalar so‘zi” birikmasi bilan ifodalanmoqda. Shuni aytish kerakki, semantik jihatdan qaratqich aniqlochini egadan ajratib bo‘lmaydi. Agar shunday bo‘lsa, u holda jumla mantiqiyligini yo‘qotadi. Tema va rema pauza bilan ajratilgan bo‘lib, jumlada fe’l guruhi mavjud emas. Chunki ko‘p hollarda turg‘un birikmalarda fe’l guruhi ishlatilmaydi. Shuning uchun ham tema va rema yakka holda emas, balki semantik jihatdan so‘zlar guruhi bilan ifodalanmoqda. Shu bois turg‘un birikmalarda so‘zlar o‘rnini almashtirib, yoki olib tashlab bo‘lmaydi.

Lingvistika tarixiga aktual bo‘laklar tushunchasi kirib kelganiga yuz yildan ko‘proq vaqt bo‘ldi. Bu esa, o‘z navbatida, uning tilshunoslikdagi o‘rnini belgilash uchun, bizningcha, yetarli muddat bo‘lsa kertak. Shunday bo‘lishiga qaramay, bu sohada bajarilgan tadqiqot ishlari talaygina bo‘lsa-da, hanuzgacha o‘z ifodasini topmagan jumboqli masalalar ko‘p. Masalan, aktual bo‘laklarni

tilning hamma jabhalarida qo‘llasa bo‘ladimi? Aktual bo‘laklarni faqat nutqiy tushuncha deb bilish kerakmi, yoki uni tilning tahlilida (tilning bo‘shqa grammatiuk tushunchalari bilan bir qatorga qo‘ysa bo‘ladimi) ham ishlatsa bo‘ladimi? – degan savollar mavjuddir.

Aktual bo‘laklar serqirrali tushuncha bo‘lib, uni o‘rganish jarayonida to‘rt xil paradigmaga bo‘lish mumkinligi aniqlandi:

1. 
   genetik paradigma;
   
2. 
   struktur-sintaktik paradigma;
   
3. 
   funksional-semantik paradigma;
   
4. 
   semiotik paradigma.