Mundarija I bob. Sanoat korxonalarida tavakkalchilikni 6 asoslari 6

1-rasm
Sanoat korxonalarida tavakkalchilik turlari

Shuni ta’kidlash kerakki, oldindan tahlil qilish natijasida yuzaga keladigan zararlarning turli hajmi va ehtimolligi bo’yicha «saralash» imkoniyati yuzaga keladi.
Tavakkalchilikni baholashdan avval zararlarning tizimli tashkil etuvchilarini ehtimoliylaridan ajratib olish darkor.
Endi, tadbirkorlik turlari, sanoat korxonalarida, tijorat va moliyaviy tadbirkorlik bilan bog’liq bir nechta tizimli zararlarni sinchkovlik bilan ko’rib chiqamiz va bu bilan riskni yuzaga keltiruvchi o’ta muhim omillarni ko’rsatib o’tishimiz mumkin bo’ladi. Tavakkalchilik omillarini bilish ularning oldini olish choralarini ishlab chiqishga va kamaytirishga imkon beradi. Sanoat korxonalarida, tijorat, moliyaviy tadbirkorlikda ehtimoliy zararlarning paydo bo’lishini tahlil qilishga o’tishdan avval zararlarning bir nechta maxsus manbai va ularga ta’sir etuvchi omillar manbaini ko’rsatib o’tamiz. Bu manbalardan biriga siyosiy omillar ta’sirida yuzaga keladigan zararlarni kiritish mumkin. Bu kabi zararlar siyosiy riskni yuzaga keltiradi. U siyosiy voqealar natijasida kutilmaganda yuzaga keladigan muhim muhitni paydo qiladi va ortiqcha xarajatlarga olib boradigan xo’jalik faoliyatini taqozo qiladi.
Bu kabi riskning manbai bo’lib soliq me’yorining ortib ketishi, shartnoma shartlarining o’zgarishi, mulk shaklining o’zgarishi, siyosiy vajlar bo’yicha molmulk va pul mablag’idan ajralishlar hisoblanadi. Bu holatda zararlar hajmi va risk darajasini aniqlash juda qiyin kechadi.
Tadbirkor uchun hamkorlarning insofsizligi va to’lov qobiliyatiga ega emasligi natijasida keladigan zararlar muhim o’rin egallaydi.
Endi yuqorida ta’kidlab o’tilgan tadbirkorlik turlari bo’yicha risklar va zararlar ehtimolini ko’rib chiqamiz:

1. 
   Mehnat unumdorligining pasayishi oqibatida mahsulotlar sanoat korxonalarida va sotish hajmining belgilangan me’yoridan kamayishi, jihozlarning to’xtab turishi va sanoat korxonalarida quvvatlaridan to’liq foydalanilmaslik, ish vaqtidan zarar, boshlang’ich xom ashyoning yetarli bo’lmasligi, yuqori foizdagi brak rejalashtirilgan tushumni ololmaslikda aks etadi. Ular qiymat ko’rinishida quyidagi formula bilan aniqlanadi.
   

D=ΔO•B (1.1)
bu yerda:
ΔO - mahsulot sanoat korxonalarida hajmining ehtimoliy yig’ndisi; B - sotilgan mahsulot hajmining bahosi.

2. 
   Sotishga mo’ljallanayotgan mahsulotning bahosi, sifatining pastligi, bozor konyunkturasining o’zgarishi, talabning tushib ketishi, bahodagi inflyatsiya ehtimoliy zararlarga olib keladi, uni ushbu formula bo’yicha hisoblanadi:
   

ΔD=ΔB ^. O (1.2)
bu yerda:

ΔB - birlik mahsulot hajmi bahosining kamayish ehtimoli;

O - sanoat korxonalaridaga va sotishga mo’ljallangan mahsulotning umumiy hajmi.
3. Xom ashyo, yoqilg’i, energiyaning ortiqcha sarflanishi ham zararlarga olib keladi, u quyidagi hisoblash formulasi orqali aniqlanadi:

ΔD=ΔM B₁+ΔМ₂ *B₂ (1.3)

bu yerda:
ΔM - material resurslarining ehtimoliy sarfi; B- birlik resurslar bahosi.