Mundarija I bob. Muammo tahlili va yechim faniga kirish

14.4. Amaliy tizimli tahlilning ko‘nikmalari 
Muammoni mohiyatini ochib berish; muammoni yechishning 
me’zonlari va ustuvor tomonlarini aniqlash.
Aniqlangan 
me’zonlarga to‘liq mos keluvchi muammoning yechimini ishlab 
chiqish. 
Tizimli taxlil quyidagi bosqichlardan tashkil topgan:
• 
masalani qo‘yilishi,
• 
muammo tadqiqoti,
• 
dastlabki muxokama(kelishuv),
• 
tasdiqlash(tajribaviy tekshirish),
• 
oxirgi muxokama,
• 
qabul qilingan muxokamani amalga oshirish. 
Tizim taxlilini ba’zi bir bosqichlarini batafsil ko‘rib chiqamiz.
1 bosqich
. Muammo taxlili. Tizimli tadqiqot muammoning 
dolzarbligini aniqlashdan boshlanadi. Muammo bu yechimni talab 
qiluvchi xolat. Odatda muammo haqiqiy xolatdan bashorat qilinadigan 
xolatga og‘ishda paydo bo‘ladi. Ko‘pincha muammolar xayolan bo‘lib 
chiqishi mumkin, shuning uchun qimmat tizimli tadqiqotni o‘tkazishni 

---

62 
asoslab berish kerak bo‘ladi. Muammoni taxlil qila turib quyidagilarga 
diqqatni qaratish kerak bo‘ladi.
• 
Muammoni topish; 
• 
Muammoni aniq shakllantirish; 
• 
Muammo strukturasini taxlili; 
• 
Muammoni rivojlanishini taxlili; 
• 
Tadqiqot olib borilayotgan muammo bilan bog‘liq, hamda 
yechimga ega bo‘lishi uchun ularni inobatga olinishi kerak bo‘lgan 
muammoni topish; 
• 
Muammoni yechilishi imkoniyatini aniqlash.
Muammoni dolzarbligini tasdiqlagandan so‘ng tadqiqot maqsadi 
shakllantiriladi. Shunda tadqiqot natijasida biz nimani olishni 
xoxlaymiz degan savol tug‘iladi. Masalan, korxona faoliyatini 
samaradorligini va daromadini 10% oshirish kerak va x.k. Hamma 
keyingi harakatlar qo‘yilgan maqsadga qarab aniqlanadi. Buni ko‘rib 
chiqamiz. Shubxasiz, maqsaddan kelib chiqqan holda bitta ob’ekt turli 
usullar bilan tavsiflangan bo‘lishi mumkin. Masalan, ekolog daraxtni 
biosintez elementidek tavsifladi, duradgor esa uni taxtachalarga arralab 
tashlash mumkinligi nuqtai nazaridan qarab chiqadi. Agar bir guguh 
ishtirokchilarni yugurish yoki qandayodir bayram qatnashchilari 
sifatida qarasak, u holda ularning ko‘rsatkichlari (parametrlari) tubdan 
farq qiladi. Sport bellashuvlari uchun kuch va chidamlilik 
xarakteristkasi, bayram uchun esa qo‘shiq aytish, o‘ynash qobiliyati 
muxim. Bir xil insonlar turli ro‘yxatlarda umuman o‘zlariga 
o‘xshamagan bo‘lishadi. 
2-bosqich.
Tizimni aniqlash. Tizimli tadqiqotning keyingi qadami 
so‘zalashuv tilidagi ob’ekt tavsifi shaklida tashkil topgan. Ayrim 
hollarda tizim tadqiqot ob’ektini aniqlash ekspert uchun tizimni tashqi 
muxitdan cheklashdek katta bo‘lmagan qiyinchilikni tug‘dirishi 
mumkin. Tizimni aniqlash bosqichma – bosqich amalga oshirilishi 
kerak: 
• 
Ekspert holatini aniqlash; 
• 
Tadqiqot ob’ektini va tashqi muxitni aniqlash; 
• 
Elementlarni ajratish va aniqlash. 
Avvalo ob’ektni atrof muxitdan cheklab olish zarur. Bu ijtimoiy, 
iqtisodiy va siyosiy tizimlarni o‘rganishda muxim. 

---

63