Mundarija I bob. Muammo tahlili va yechim faniga kirish

3-g‘oya.
Tizimlar bilan bog‘liq bo‘lgan muammoni yechishda 
zarur va bo‘lishi mumkin bo‘lgan, istalgan(kutilgan) va erisha oladigan, 
samaradorlik va samaradorlik uchun kerakli bo‘lgan resurslarni 
solishtirish kerak. Boshqacha qilib aytganda doimo talab qilinayotgan 
natijani olish uchun qanday “narx” to‘lash kerakligini nazarda tutish 
kerak. Bu g‘oyani izoxlaymiz. Biz turli maqsadlar qo‘yamiz va bundan 
ko‘p narsani kutamiz, lekin mavjud resurslarni, ya’ni fizik, intellektual, 
moddiy, energetik, moliyaviy axborot, vaqt va boshqalarni oldindan 
baxolay olmasak, u holda biz xoxish va maqsadlarimizni amalga oshira 
olmaymiz. Buni esdan chiqarish esa bajarib bo‘lmaydigan loyihalarga 
qaysiki aniq natijani bermaydigan uzoq muddatli ko‘p sonli dasturlarga 
olib keladi(bu hayotda eng ko‘p uchraydi), xayoliy loyixalarga olib 
keluvchi asoratlar haqida gapirmasa ham bo‘ladi. 
4 g‘oya
. Tizimlarda qaror qabul qilishda ko‘rib 
chiqilayotganbarcha tizimlar uchun yechimning natijalarini xisobga 
olish kerak ushbu g‘oyani ko‘rib chiqamiz. Amaliyotda quydagicha 
bo‘lishi kuzatiladi: xar qanday darajada qaror qabul qilishdan osoni 
yo‘qday bo‘ladi. Bunda quydagicha fikr kiritiladi: agar menga qiziq 
bolmasa , boshqalarning qiziqishlarini nima uchun bilishim kerak? 
Biroq hisobga olinmagan tizimlar qiziqishlarning bunday qarorlarini 
amalga oshirishda ushbu qarorlarga qarshilik ko‘rsatish boshlanadi va 
oqibatida bajarilmaydi, qaror qabul qilgan uchun natija salbiy boladi. 
Tizimli yondashuv turli qiziqishlarni hisobga olish va qarorni ishlab 
chiqishga boshqa tizimlarni jalb qilish nazarda tutiladi. Jalb qilish 
natijasida katta tizim uchun eng yaxshi qarorni va tashkil qiluvchi 
tizimlar uchun eng yaxshi mumkin bolgan qarorni olish mumkin 
boladi. Bunday yondashuvning unumdorligini quyidagi fakt tasdiqlashi 
mumkin: tizimli yondashuv boshqa rivojlangan mamlakatlarda bolgani 
kabi keng tarqalgan. Yaponiyada qaror qabul qilishda 90% vaqtga 
ta’luqli bo‘lganlarning barchasi bilan kelishishiga va 10% uni amalga 
oshirishga sarflanadi. Tizimlarni loyihalash bilan yuzaga keladigan 
vazifalar orasida tuzulmaviy va funksional jihatlarini birlashtirish 
muammolari muhim hisoblanadi. Murakkab masalalardan biri ierarxik 
tashkil etishni loyihalash muammolariga kiradi. Har qanday kop yoki 
kam murakkab tizimlari ierarxik prinsipi boyicha tashkil qilingan. Bu 
ahborotni markazlashgan tarzda qayta ishlash bilan bog‘liq bo‘ladi va 
qarorlarni qabul qilish axborotning hajmi ko‘pligi, kechikishi va 
buzilishlar sababli ko‘p hollarda mumkun emas. Murakkab tizimlarni 

---

59 
ierarxik tashkil etishning afzalliklarini ko‘rsatish uchun quyidagi 
misolni keltirish mumkin: ikta master ming detaldan har biri o‘z usuli 
bo‘yicha konstruksiyani yig‘adi. 
Tizimli usul aniq va uslubiy vazifalarni, tizimli nazariya esa-
tushuntiruvchi va tizimlashtiruvchi vazifalarni tadbiq qiladi. Shu tariqa, 
tizimlilik aniq faoliyat instrumenti sifatida, hamma borliqning bilish 
usullari konkret qurollari sifatida talqin qilinadi. Tizimli nazariya 
tizimlar haqidagi bilim sifatida ularni to‘playdi, tartibga soladi turli 
tabiatli tizimlarni tushuntirishda foydalaniladi.