Мундарижа I боб. “Кўп тармоқли фермер хўжалигини ташкил этиш ва бошқариш” фанининг предмети, мақсади ва вазифалари 10

10.4.1 -жадвал.
Қишки иссиқхоналарда маҳсулот тури, экиш даври ва йиғим вақти айланмаси

Маҳсулот айланмаси	Маҳсулот тури	Экиш даври	Йиғим вақти
			Бошланиши	Тугаши
1	Ниш-пиёз	20 XII	15 I	20 I
2	Кўкат, кашнич	20 I	15 II	20 II
3	Редиска ва салат	20 II	10 IV	15 IV
4	Бодринг	20 IV	15 V	15 VI
5	Помидор	15 VII	15 IX	2 XII

Экин айланмаси тури ташкилий ва иқтисодий баҳоланиб танланади. Ташқилий баҳолаш қуйидаги кўринишда бўлади:

• 
  -ассортимент бўйича етиштирилган маҳсулот ҳажми ва давлат буюртмасининг бажарилиши;
  
• 
  иссиқхона экинларини тўғри мавсумий навбатлаштириш ва экишнинг айланма коэффицентини аниқлаш;
  
• 
  талаб бўйича маҳсулот етиштириш графигини тузиш;
  
• 
  ишчи кучидан мавсумий тўғри фойдаланиш имкониятини аниқлаш.
  

Экин айланмасига иқтисодий баҳо қуйидагича белгиланади:

• 
  1м² иссиқхона экин майдонидан олинган ҳосилдорлик, кг;
  
• 
  1 ц сабзавот таннархи, сўм;
  
• 
  1 киши-соат сарфлаб етиштирилган сабзавот, кг;
  
• 
  1м² жойдан олинган соф даромад, сўм;
  
• 
  рентабеллик даражаси, %.
  

Баҳолаш натижалари бўйича вариантлар танланади. Шунингдек сабзавот турларини ёруғликка, иссиқликка ва бошқа омилларга эҳтиёжи ҳисобга олиниб, алмашлаб экиш вариантлари танланади. Масалан, қишки даврда (декабр-январ ойлари) барра-пиёз экиш мумкин бўлса, ёруғлик етарли тушадиган мавсумда бодринг, помидор экиш мақсадга мувофиқдир. Масалан: энг арзон экин майдони иситилган тупроқда вақтинча полимер плёнка тагида маҳсулот етиштириладиган жойдир. Бунда 1м² ерни ёпиш учун 1200сўм сарфланади, шунингдек 2,5кг дан 4,5кг гача сабзавот олиш мумкин. 1ц сабзавот таннархи 2-3 минг сўм . ва ундан ҳам камроқ бўлиши кутилади. Сабзавотчиликда плёнкалардан кенг фойдаланиб келинмоқда. Плёнка остида бодринг, помидор, кашнич, укроп, салат ва бошқа кўкатлар етиштирилади. Очиқ далага нисбатан ёпиқ жойда сабзавот ҳосилдорлиги юқори бўлади. Масалан 1га плёнка ости экин майдонидан 600ц шолғом олинса очиқ далада икки, уч баробар кам етиштирилади. Шунингдек 1га ёпиқ жойдан 300ц қалампир олинса очиқ далада 4-5 баробар кам етиштирилади; 1га ёпиқ жойдан 540ц бодринг олинса, очиқ ердан 150-160ц ҳосил олиш мумкин. Полимер плёнка остига кўкат экиш натижасида юқори ҳосил олинмоқда, масалан 1га ердан 475ц петрушка, 400ц шавел олиш мумкин. Плёнка остига бодринг, шолғом, помидор ва бошқа кўкатлар экиш учун тупроқ тўйимли бўлиши, иншоот шамолдан тўсилган, қуёш нури яхши тушадиган бўлиши лозим. 1га экин майдонига 80 тоннагача ўғит сарфланади. Уруғлик ёки кўчат экилганидан сўнг плёнка ёпилади. Плёнкани тортиш учун 1м оралиғида ёғоч тўсин ўрнатилиб, 20-25см ёй тортилади. Ёйни баландлиги марказдан 40-45см бўлиб, ёйни юқори қисмига шпагат тортилиб плёнка бекитилади. 1 га экин майдонини ёпишга 700-1000кг плёнка, 6000 дона ёй, 250-300 дона қозиқча, 20-25кг шпагат сарфланади. Плёнка ости йўлаклари, эгатлар кенг ва бўш бўлиши лозим. Йўлак узунлиги 100м бўлса талабга жавоб беради. Тупроқни иситиб вақтинча ёпилган жойда маҳсулот етиштириш қулай ва самарали ҳисобланади. Бундан ташқари нафақат сабзавот маҳсулоти, шунингдек очиқ далада экиш учун арзон кўчат ҳам етиштириш мумкин.
Ҳимоя қилинган жойда сабзавотчиликни яхши ташкил этиш натижасида тармоқнинг самарадорлиги ошади 10.4.2 – жадвал.