Мундарижа I боб. “Кўп тармоқли фермер хўжалигини ташкил этиш ва бошқариш” фанининг предмети, мақсади ва вазифалари 10

15.4.1-жадвал.
Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда 2019 йил ҳосили учун суғориладиган ва лалми майдонларга экилган бошоқли дон экинлари ялпи ҳосилининг прогноз кўрсаткичлари.

Т/р	Ҳудудлар номи	Экилган майдон, гектар	Ҳосил-дорлик, ц/га	Ялпи ҳосил, тонна	Шундан:
					сувли майдонларда			лалми майдонларда
					экилган майдон, гектар	ҳосил-дорлик, ц/га	ялпи ҳосил, тонна	экилган майдон, гектар	ҳосил-дорлик, ц/га	ялпи ҳосил, тонна
1.	Қорақалпоғистон Республикаси	53000	41,7	221116	53000	41,7	221116
2.	Андижон	77000	59,9	461200	77000	59,9	461200
3.	Бухоро	61600	56,1	345500	61600	56,1	345500
4.	Жиззах	170600	33,8	576652	102500	49,1	503752	68100	10,7	72900
5.	Қашқадарё	204800	39,0	798819	141800	51,7	732619	63000	10,5	66200
6.	Навоий	43400	51,2	222288	40600	54,1	219488	2800	10,0	2800
7.	Наманган	75000	55,1	412976	75000	55,1	412976
8.	Самарқанд	152930	40,8	624250	103930	54,8	569350	49000	11,2	54900
9.	Сурхондарё	93000	50,5	470000	93000	50,5	470000
10.	Сирдарё	85000	51,1	434370	85000	51,1	434370
11.	Тошкент	126980	52,3	664620	117300	55,7	653320	9680	11,7	11300
12.	Фарғона	107700	57,7	621674	107700	57,7	621674
13.	Хоразм	33200	44,2	146901	33200	44,2	146901
Жами:		1284210	46,7	6000364	1091630	53,1	5792264	192580	10,8	208100

Кейинги пайтларда фермер хўжаликлари билантўқимачилик саноати корхоналари ўртасида иқтисодий муносабатлар шакллантирилди, пахта-тўқимачилик ишлаб чиқаришини ташкил этишнинг замонавий кластер шакли жорий этилиб, хом ашёни чуқур қайта ишлаш ҳисобига юқори қўшилган қийматга эга бўлган рақобатбардошли тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқариш амалиёти жойлардайўлга қўйилди. Фермер хўжалиги билан таёрлов ташкилотлари ўртасидаги иқтисодий мунособатлар яхши йўлга қўйилиши мунособати билан маҳсулот ҳажми ва сифати ортиб бормоқда. Шу билан бирга, соҳада амалга оширилаётган кенг кўламли ишларга қарамай, пахта ҳосили етиштиришда ер, сув ва моддий ресурслардан самарали фойдаланиш ҳамда замонавий агротехнологияларни қўллаш орқали ҳосилдорликни оширишга етарли эътибор бермай келаётган фермер хўжалик ҳам мавжуддир. Бунга турли сабабларни ҳудудларининг тупроқ-иқлим шароитларини ҳисобга олган ҳолда фермер хўжаликларини жойлаштириш, касаллик ва зараркунандаларга чидамли, тезпишар ва серҳосил селекцион ғўза навларини экиш, нарх-наволарини қайта кўриб чиқиш, пахтага комплекс тадбирларни амалга ошириш ишларини етарлича амалга оширмаслигидир. Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар қандай маҳсулотни етиштиришда учрайдиган муаммоларни ҳал этиш мақсадида Ҳукумат тамонидан чора-тадбирлар ишлаб чиқилади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг2018 йил 22-декабрда “2019 йилда ғўзани навлари бўйича жойлаштириш ва пахта хом ашёси етиштиришнинг прогноз ҳажмлари тўғрисида” ги қарорида ҳампахта ҳосили учун ғўзанинг районлашган ва истиқболли навларини жойлаштириш,белгиланган харид нархларига нисбатан рағбатлантирувчи коэффициент жорий этиладиган ғўзанинг селекцион навлари, пахта ҳосили учун суғурта уруғлик фондини ҳисобга олган ҳолда уруғлик пахта хом ашёсини тозалаш ва уруғлик чигитни тайёрлаш;пахта ҳосилини етиштириш учун талаб этиладиган моддий ресурслар белгилаб берилган. Масалан: пахтачилик фермер хўжаликларини рағбатлантириш мақсадида 2019 йил ҳосилидан етиштириладиган ўрта толали ғўзанинг 2-саноат нави 1-класс пахта хом ашёсининг ҳар бир тоннаси учун кафолатланган давлат харидининг ўртача нархини 4 000 000 сўм миқдорида белгиланди.Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш жамғармасидан 2019 йил пахта ҳосилини етиштириш харажатларини молиялаштиришга ажратиладиган кредит ресурсларидан шакилланади.Бундан ташқарикластр тизимида фаолият юритаётганфермер хўжалик раҳбарларитасдиқланган «йўл хариталари»да белгиланган тадбирлардан келиб чиқиб, пахта-тўқимачилик ишлаб чиқаришлари ва кластерлари ташкилотчилари томонидан амалга ошириладиган агротехника тадбирларини тасдиқлатиш ва уларга етказиб бериш, ҳамда ижросини қатъий таъминлаш вазифасини бажариш кўзда тутилади. Ҳамда, вилоятда хар бешта туманда иккитадан ортиқ бўлмаган, фермер хўжалигида эса — тавсия этилган битта нав экилишини ҳисобга олган ҳолда ғўза навларини жойлаштиришнинг тасдиқланган тартибига амал қилинади.Тузилган кантрактация шартномасига асосан: фермер хўжаликларига белгиланган ғўза навларининг авлодлари ва ҳажмлари бўйича дориланган ва мувофиқлик сертификати мавжуд бўлган юқори сифатли уруғлик чигитларнинг 50 фоиздан кам бўлмаган миқдордаги ҳақини олдиндан тўлаш шарти билан қатъий равишда етказиб берилишини таъминланади. Қарордауруғчилик фермер хўжаликларига алоҳида имтиёзлар кўзда тутилган:2019 йил пахта ҳосили учун экишга мўлжалланган уруғлик чигит «Ўзпахтасаноат» акциядорлик жамияти ёки пахта-тўқимачилик ишлаб чиқаришлари ва кластерлари ташкилотчилари тизими доирасида реализация қилинганда ёки фермер хўжаликларига сотилганда қўшилган қиймат солиғидан озод қилади. Кўп тармоқли фермер хўжаликларида маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнида қилинадиган сарф харажатларни ва етиштирилган маҳсулотнинг баҳоси (нархи) туллича бўлади. Баҳо маҳсулотни етиштириш учун кетган жами харажатлар устига қўйиладиган фойда сўммаси билан изоҳланади. Нарх белгилаш ва унинг ўсиш даражасини аниқлашда одатда турлинарх кўрсаткичлари - контракт нархлари, биржа котировкалари, нархлар маълумотномаси, прейскўрантлар, нарх кўрсаткич, нарх индекслари ва бошқалардан фойдаланилади.
Контракт нархлари мувофиқ шартлар асосида етказиб бериладиган ва тўланадиган, маълум сифатдаги товарнинг ҳақиқий нарх даражасинн акс эттиради. Бироқ контракт нарҳлари ҳақидаги маълумотларни олиш осон змас, чунқи одатда тижорат сири ҳисобланали. Баъзан тузилган контрактлар ҳақида маълумотлар, шу жумладан, ташқи ҳам битимнннг кўп жиддий қисмларини кўрсатмасдан (масалан, сифат кўрсаткичлари ва бошқалар) матбуотда, махсус журналларда эълон )қилинади.
Биржа котировкалари -товар биржаларида сотишни амалга ошириладиган товарларнинг нархларидир. Биржа котировкалари уникал шароитларда сифати, ҳажми ва етказиб бериш муддати, тўлов валютаси ва бошқаларга нисбатан амалга оширилган мавжуд контракт нарҳлари ҳисобланади.
Нархлар маълумотномаси-товарларни сотувчилар ҳамда уларнинг уюшмалари томонидаи эълон қинадиган нархлардир.Нархлар маълумотномаси контракт нархларининг хақиқий даражасини акс эттирмайди, улар сотувчилар томонидан харидорларга бериладиган чегирма катталикка фарқ қилади. Чегирма нархлари конъюнктура холати ҳаридор билан ўзаро муносабати, битим характери ва бошқаларга боғлиқ бўлади.
Прейскўрант ва нарх кўрсаткичлари - истеъмол ва ишлаб чиқаришга мўлжалланган тайёр буюмлар нархи кўрсаткичларидир. Прейскўрант нархлари товарлар нархларига ўхшаш бўлиб, у ҳам бозорларда ҳар дақиқада вужудга келаётган ҳақиқнй нархларни акс этирмайди.
Контракт нархлари прейскўрант нархидан чегирма микдорига фарк қилади. Кантрак сўммасининг катталиги, талаб ва таклифнинг ҳолати, сотуви ва харидорлар ўртасидаги муносабатларива бошқаларга боғлиқ ҳолда кескин ўзгариши мумкни.
Таклиф нархлари. Товарнисотиб олишга қизиққан ҳаридор сўровига асосан, сотувчи тамонидан товарниетказиб бериш шакллари, тўлови ва нархи кўрсатилган таклифни жўнатади. Таклиф нархларига одатда, чегирмага эришувчи харидор билан олиб борилган музокарадаўзгаришлар киритилади.
Нарх индекслари - нарх ҳаракатидаги асосий тенденцияларии аниқлаш имкониятини берувчи муҳим кўрсаткич ҳисобланади: улардан конъюнктурани таҳлил қилиш ва истиқболини белгилашда кенг фойдаланилади. Нарх деб - товарнинг кийматига айтилади. Мехнат сарфи, бозор учун ишлаб чиқарилган ва истеъмол кобилиятини қондириш холатига эга бўлганда товар була олади. Товарнииг киймати товарга сарф этилган жонли мехнат киймати билан кўпрок намоен бўлади товарга куйиладиган нарх унга кетадиган барча харажатларни ўзида акс эттиради. Нарх сиёсати маркетингга кириб боришда энг асосий инструмент бўлиб ҳисобланади, ҳамда маркетингнинг асосий принципларидан бири бўлиб колади.
Бозорда нарх учта гурух омил натижасида шаклланади:

• 
  талаб (бозорда ўхшаш товарлар мавжудлиги ва уларга бўлган нархлар, бозорга кириш, харидорлар даромадлари, талаблар)
  
• 
  харажат (ишлаб чиқариш харажатлари, маркетинг харажатлари, фойда).
  
• 
  рақобат омиллари (тармоқдаги фирмалар сони, айнан ўхшаш импорт товарлари, рақобатчилар товарларига бўлган нархни билиш.