3.k. Tranzixtorli multivibrator. Ixhlaxh prinxipi, oxxillogrammalari
Multivibrator ikki kaskadli musbat teskari aloqali RG- kuchaytirgichdan iborat. Buning uchun ikki kaskadli UEli ulangan sxema (3.1-rasm) yoki ikkita invertirlovchi o‘zgarmas tokli operatsion kuchaytirgich ishlatiladi.
Multivibratorni uyg‘otish uchun ikki shart bajarilishi — fazasi va amplitudasi balansda bo‘lishi kerak:
faza balansi: amplituda balansi:
ta y
k 1 .
0 ;
Teskari aloqa omili
1 va
ta
0
bo‘lganligi uchun
kuchaytirgichning faza siljishi
y 0
bo‘lib, UE sxemali ikki
kaskad bilan amalga oshiriladi.
54
Bipolyar tranzistorli multivibratorlar, odatda, kollektor- baza aloqali simmetrik sxemadan tuziladi (3.2- rasmga qa- rang). xema simmetrikligi joylashgan elementlarining bir
xilligini bildiradi: rezistorlar
Rk1 Rk2 ,
Rk1 Rk 2
va kon-
densatorlar G 1=G 2; tranzistorlar parametrlari bir xil.
—E k
+E k
S.l-rasm. Tranzistorli multivibratorning prinsipial sxemasi.
Multivibrator umumiy emitterli ikkita kuchaytirgich kas- kadidan iborat bo‘lib, chiqish kuchlanishlari bazalariga uza- tiladi. Keltirilgan multivibrator sxemasida p-n-p tipli tranzistor qo‘llanilgan. xemani Ek tok manbayiga ulanganida har ikkala tranzistor ochiq va kollektor toklari mavjud. Ularning ishchi nuqtalari aktiv sohada bo‘ladi, chunki Rb1, Rb2 qarshiliklardan manfiy siljish kuchlanishi beriladi. Lekin sxemaning bunday holati noturg‘un. xemada musbat teskari aloqa bo‘lgani
uchun
k i 1
va ikki kaskadli kuchaytirgich o‘zi uyg‘onadi.
Regenerasiya jarayoni boshlanadi — bir tranzistorning toki
tezkor ortib, ikkinchisiniki esa kamayadi.
VT1 tranzistorning Ik1 toki tranzistorning bazalari yoki kollektorlarida ixtiyoriy o‘zgarishi natijasida kamaysin deylik. Bunda VT1 tranzistor kollektori manfiy Uke1 kuchlanishiga ega bo‘lmaydi. G1 kondensatordagi kuchlanish bir onda o‘zgara olmaganligi uchun ushbu kuchlanish VT2 tranzistor bazasiga beriladi va uni ochadi.
VT2 tranzistor bazasidagi manfiy potensial Ik2 ko‘p ortadi, Rk2 qarshilikdagi kuchlanish pasayishi ortadi. Uke1 ortishiga ega bo‘ladi va Ube1 ga beriladi (Uke2Ube1), ya'ni Ik1 tok
55
kamayadi, Ik2 tok esa ortadi, ushbu jarayon tez kechadi va natijada VT2 tranzistor to‘yinish rejimiga, VT1 tranzistor esa qirqish rejimiga kiradi.
xema o‘zining vaqtinchalik biror turg‘un holatiga o‘tadi (kvaziturg‘un holati), kvaziturg‘un holatida bo‘lishi sig‘imni qayta zaryadlash jarayoniga bog‘liq bo‘ladi.
VT1 tranzistor yopiq, VT2 tranzistor ochiq deb faraz qilsak, bu holat birinchi vaqtinchalik turg‘un holat. Zaryad zanjiri EB2, G1, Rk1, chunki VT1 yopiq, bunda Uke1 = Ek; avvalgi holatda VT1 ochiq va kuchlanish unda Uke to‘y edi.
—Ek
+Ek S.2- rasm. Tranzistorli multivibratorning simmetrik sxemasi.
ig‘im G1 ni zaryadlashda Izar kamayadi Rk1 dagi sarf kamayadi va Uke1=Ek bo‘ladi.
Vaqt momenti t < 0 da (avvalgi siklda) tranzistor VT1
to‘yingan, VT2 esa qirqish rejimida. G2 sig‘im Ek=Uc2 gacha zaryadlangan. t = 0 vaqtdan boshlab, sig‘im zaryadlana boshlaydi. Razryadlanish zanjiri Rb1, Ek, VT2ek va G2 kondensatorda bo‘ladi.
Uc2 kuchlanish VT2 tranzistor oshganligidan VT1 tran- zistorning emitteriga beriladi.
Kondensatorni zaryadlanganidan so‘ng sxemani uloq ho- latda qoldirilganligida edi. Us2 kuchlanish t1 da o‘zgaradi. Kuchlanish Ube1=Uc2=0, tranzistor VT1 ochiladi. Tranzistor VT2 yopiladi va tranzistorning birinchi holatdan ikkinchisiga o‘tishi boshlanadi. Bu jarayon natijasida tranzistor VT1 ochiladi, tranzistor VT2 yopiladi. Ikkinchi vaqtinchalik turg‘un holati boshlanadi.
56
G2 kondensator „+“, BE VT1, G2, Rk2 zanjir bo‘yicha zaryadlana boshlaydi va „—“ G2 kuchlanish UkeVT1 nolga erishadi. Ya'ni Uke to‘y dan katta bo‘ladi. t2 dan so‘ng jarayon takrorlanadi.
hunday qilib, multivibrator davriy ravishda bir turg‘un
holatdan ikkinchisiga o‘tib, chiqish kuchlanishini shakllan- tiradi. Ixtiyoriy tranzistorning kollektoridan olinadigan kuch- lanish deyarli to‘g‘ri burchakli kuchlanish bo‘ladi.
Uke1 Uke to‘y
5Gzar t2 t
—Ek
Uke2 Uke to‘y
t1 t2 t
—Ek
Ek
Ub2
t
t1 t2
—E k
S.S-rasm. Avtotebranuvchi multivibratordagi kuchlanishning vaqtiy diagrammalari.
57
Do'stlaringiz bilan baham: |