Multikulturalizm siyasəTİNİn tipologiyasivə ÖLÇÜLMƏSİ

M ultikulturalizm   siyasətinin  ölçülm əsi

Dövlətlər tərəfindən  həyata  keçirilən  multikulturalizm  siyasətinin  empirik  analizi, 

müqayisəli  təhlil  və  dövlətlərin  reytinqinin  müəyyənləşdirilməsi  mühüm  analitik  vasitə- 

dir.  1990-cı  illərin  əvvəllərinədək  MKS  ayrı-ayrı  dövlətlərdə  hal  incələməsi  (easy  study) 

metodologiyası vasitəsilə öyrənilirdi. Müasir elmdə multikulturalizm siyasətinin m üxtəlif 

cəhətlərinin  öyrənilməsi  məqsədi  i b   çoxsaylı  kəmiyyət  a b tb ri  yaradılmışdır.  Sosioloq 

Mark  Helbling müxtəlif ölçmə indeksbrini  “inteqrasiya və vətəndaşlıq siyasəti  indekslə- 

ri” adı altında qruplaşdıraraq onların ümumi sayını 9 olaraq müəyyənləşdirir (bax: Cədvəl 

2).  Məhdudiyyətləri  nəzərə alaraq bir neçə  indeksb tanış  olacaq,  metodoloji  xüsusiyyət- 

b rin i və alınmış nəticələri  nəzərdən keçirəcəyik.

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

Cədvəl  2.  İnteqrasiya və vətəndaşlıq  siyasəti  indeksləri  [4].

İ ııd c k s lo r

A d l a r ı n   a n l a m ı

İllər

R e g i o n l a r  

( ö l k ə lə r i n   sa y ı )

M ü ə l l i f l ə r

Baryer

Naturalizasiyaya

1970-

Qərbi Avropa, Avstraliya,

Janoski  (2010)

indeksi

hüquqi  b ary e rb r 

indeksi

2005

Kanada,  ABŞ  və Yeni 

Zelandiya (18  ölkə)

CITLAW

Avropa İttifaqı

Demokratiya

Observatoriyası

votəndaşlıq

hüquqları

göstəriciləri

2011

Qərbi/Şərqi 

Avropa (36)

Vink and 

B au b ö ck (2013)

CIV1X

Vətəndaş

inteqrasiyası  indeksi

1997,

2009

Qərbi  Avropa (15)

Goodman  (2010)

CPI

Vətəndaşlıq  siyasəti 

indeksi

1980,

2008

Qərbi/Şərqi  Avropa (27)

Howard (2009)

ICR1

M iqrantlar üçün

1980,

Qərbi/Şərqi  Avropa,

Koopm ans et al

vətəndaşhq 

hüquqları  indeksi

1990,

2002,2008

Yaxın  Şərq,  Şərqi  Asiya, 

A frika və Cənubi 

Am erika (29)

(2005,  2012)

Koning

2010

Qərbi/Şərqi  Qərbi 

Avropa, Avstraliya, 

Kanada,  ABŞ  və Yeni 

Zelandiya (26)

Koning (2011)

LOI

Inteqrasiyaya hüquqi 

maneələr indeksi

1995

Qərbi  Avropa (8)

W aldrauch  and 

Hofinger (1997

MCP

M ultikulturalizm

1980,

Qərbi  Avropa,  Avstraliya,

Banting and

siyasəti  indeksi

2000,

2010

Kanada, ABŞ  və Yeni 

Zelandiya,  Y aponiya (21)

Kymlicka (2006)

MIPEX

M iqrasiya

2004,

Qərbi/Şərqi  Qərbi

N iessen et al

inteqrasiya  siyasəti

2007,

Avropa, Avstraliya,

(2007),

indeksi

2010

Kanada, ABŞ  və Yeni 

Zelandiya,  Y aponiya  (33)

Huddleston  and 

Niessen  (2011)

A

z

ə

rb

a

y

c

a

n

 

R

e

s

p

u

b

li

k

a

s

ı 

D

in

i 

Q

u

ru

m

la

rl

a

 

İş 

üzrə

 

D

ö

v

lə

t 

K

o

m

it

ə

si

n

in

 

J

u

rn

a

lı

A

z

ə

rb

a

y

c

a

n

 

R

e

s

p

u

b

li

k

a

sı

 

D

in

i 

Q

u

ru

m

la

rl

a

 

İş 

ü

zr

ə 

D

ö

v

lə

t 

K

o

m

it

ə

si

n

in

 

J

u

rn

a

lj

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

M KS  indeksi

Dünyanın  21  ölkəsində  MKS-in  (multikulturalizm  siyasəti)  səviyyəsini  müəyyən- 

ləşdirən  K.Bantinq  və  U.Kimlika tərəfindən  hazırlanmış  MKS  indeksi  bu  ölçmələrin  эп 

geniş  istifadə  edilənlərindən  biridir.  MKS  indeksi  1980,  1990  (bəzi  indeksbr),  2000  və 

2010-cu  ilb r üçün  Qərbi Avropa, ABŞ, Avstraliya, Yeni  Zelandiya,  Kanada və Yaponiya 

daxil  olmaqla  21  ölkədə  multikulturalizm  siyasətini  ölçüb.  M üəllifbr  hesab  ed irb r  ki, 

MKS-in  dəqiq  tərifini  vermək  mümkün  deyil.  X üsusib  də  sırf MKS-i  uyğun  siyasətlər- 

dən - antidiskriminasiya, vətəndaşlıq və  inteqrasiya siyasətbrindən ciddi  şəkildə fərqlən- 

dirmək  çətindir.  Lakin  onların  istifadə  etdikbri  siyasi  göstəricibr  liberal  demokratiya- 

larda  azlıqların  müdafiəsi  m əqsədib  həyata keçiribn  siyasi  proqramlardır.  MKS  indeksi 

üç  istiqamət  üzrə  ölçülür və  hər bir  ölkənin  müvafiq  istiqamətlərdəki  siyasətlərinə  görə 

qiymətləndirilir:

1.  İmmiqrant azlıqlar üzrə MKS  indeksi

2.  Milli azlıqlar üzrə  MKS  indeksi

3.  Yerli  xalqlar  (məsələn,  ABŞ-da  hindular,  Avstraliyada  aborigenlər)  üzrə  MKS 

indeksi

İmmiqrant azlıqlar üzrə  MKS  indeksi  aşağıdakı  siyasi  istiqamətləri  ehtiva edir [5]:

1.  Multikulturalizmin  konstitusional,  qanunverieilik  və  ya  parlament  tərəfindən 

mərkəzi,  regional  və  bələdiyyələr  səviyyəsində  tanınması  və  bu  siyasətin  milli  etnik  ic- 

malarla  məşvərətdə  həyata  keçirilməsi  üçün  d ö v b t  nazirliyinin,  katibliyin  və  ya  məş- 

vərətçi  şuranın mövcudluğu;

2.  Multikulturalizmin məktəb proqramına daxil  edilməsi;

3.  Etnik  təmsilçiliyin/həssaslığın  döv b t  mediasına və  ya media  lisenziyalaşdırma- 

sına daxil  edilməsi;

4.  Geyim istisnalarının olması (qanunvericilik və ya məhkəmə qərarları vasitəsib);

5.  İkili vətəndaşlığa icazə verilməsi;

6.  Etnik təşkilatların və ya fəaliyyətlərin m aliyyəbşdirilməsi;

7.  İki  dilli  və ya ana dilində təhsilin maliyyəbşdirilməsi;

8.  Əlverişsiz şəraitdə olan  immiqrant qrupları üçün pozitiv.

Ölkə qiymətləndirilərkən sadalanan hər siyasi istiqamətin varlığı ölkəyə  1, yoxluğu

0,  qismən  mövcud  olması  0,5  bal  qazandırır  (digər  iki  indeks  üzrə  də  qiymətləndirmə 

metodologiyası  eynidir).

34

Dövlət və  Din - № 06 (47)  NOYABR -  DEKABR  2016

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

Cədvə! 3. İmmiqratıt azlıqlar üzrə MKS indeksinin ölkələr üzrə göstəriciləri

U m u m i   q i y m ə t

19

8

0

19

9

0

2

0

0

0

2

0

10

A v s t r a l i y a

5.5

8

8

8

A v s t r i y a

0

0

1

1.5

B e l ç i k a

1

1.5

3.5

5.5

K a n a d a

5

6.5

7.5

7.5

D a n i m a r k a

0

0

0

0

F i n l a n d i y a

0

0

1.5

6

F r a n s a

1

2

2

2

A l m a n i y a

0

0 .5

2

2.5

Y u n a n ı s t a n

0 .5

0 .5

0.5

2.5

İ r l a n d i y a

1

1

1.5

4

İ t a l i y a

0

0

1.5

1.5

Y a p o n i y a

0

0

0

0

N i d e r l a n d

2.5

3

4

2

Y e n i   Z e l a n d i y a

2 .5

5

5

6

N o r v e ç

0

0

0

3.5

P o r t u q a l i y a

0

1

3

3.5

İ s p a n i y a

0

1

1

3.5

İ s v e ç

3

3.5

5

7

İ s v e ç r ə

0

0

1

1

B i r l ə ş m i ş   K r a l l ı q

2 .5

5

5

5.5

A B Ş

3 .5

3

3

3

Milli  azhqlar üzrə  MKS  indeksi  aşağıdakı  siyasi  istiqamətlərin varlığı  və yoxluğu- 

nu ölçür.

1.  Federal  və ya kvazi-federal ərazi muxtariyyəti;

2.  Region və ya milli  səviyyədə azlığın dilinə rəsmi dil  statusunun verilməsi;

3. Mərkəzi hökumətdə və konstitusional məhkəmələrdə təmsilçiliyin təmin edilməsi;

4.  Azlıqların  dillərində  universitetbrin/ 

məktəblərin/medianm maliyyəbşdirilməsi;

5. “Çoxm ilbtliliyin” konstitusional və ya 

parlament səviyyəsində təsdiqi;

6.  Azlıqlara  beynəlxlaq  statusun  veril- 

məsi  (məsələn,  beynəlxlaq  təşkilatlarda  təmsil 

olunma,  çoxtərəfli  və  ikitərəfli  m üqavibbri 

imzalama, beynəlxalq idman oyunlarında özlə- 

rini təmsil etmə və s.).

Yerli  xalqlar üzrə MKS  indeksi  aşağıda- 

kı  parametrlərə görə müəyyən edilir.

1.  Torpaq hüquqlarının tanınması;

2.  Özünüidarə hüququnun tanınması;

Cədvəl  4.  M illi  azlıqlar üzrə  MKS 

indeksinin  ölkələr üzrə  göstəriciləri

Umumi  qiymət

1

9

8

0

о

о

о

гч

2

0

1

0

Belçika

3.5

5.5

5.5

Kanada

4.5

5

6

Finlandiya

4

4.5

4.5

Fransa

0

1

2

Yunanıstan

0

0

0

Italiya

3.5

4

4.5

Yaponiya

0

0

0

Ispaniya

4

4.5

6

İsveçrə

4

4

4

Birləşmiş

Krallıq

1.5

5

6

ABŞ

3.5

3.5

3.5

D övbt və Din - № 06 C47)  NOYABR - DEKABR  2016

35

A

z

ə

rb

a

y

c

a

n

 

R

e

sp

u

b

li

k

a

s

ı 

D

in

i 

Q

u

ru

m

la

rl

a

 

İş 

üzrə

 

D

ö

v

lə

t 

K

o

m

it

ə

si

n

in

 

J

u

rn

a

lı

A

z

ə

rb

a

y

c

a

n

 

R

e

s

p

u

b

li

k

a

s

ı 

D

in

i 

Q

u

ru

m

la

rl

a

 

İş 

ü

zr

ə 

D

ö

v

lə

t 

K

o

m

it

ə

si

n

in

 

J

u

rn

a

lı

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

3. Yerli xalqlarla m üqavibbrin müdafiə edilməsi və yeni m üqavibnin imzalanması;

4.  Mədəni  hüquqların (dil,  ovçuluq/balıqçılıq,  din) tanınması;

5. Adət hüququnun tanmması;

6.  Mərkəzi  hakimiyyətdə təmsilçilik/məşvərətçilik;

7. Yerli xalqların fərqli  statusunun konstitusional və ya qanunvericilik səviyyəsində 

tanınması;

8.  Yerli  xalqların  hüquqları  barədə  beynəlxalq  instrumentlərin  müdafiəsi  və  ratifi- 

kasiyası;

9.  Pozitiv diskriminasiya.

Qeyd edək ki, yerli xalqlar üzrə MKS  indeksi yalnız 9  ölkə üzrə ölçülür.

Nəticələrdən 

göründüyü 

kimi, 

multikulturalizmin 

iflası 

ideyasının 

dillərdə  əzbər  olmasına  baxmayaraq, 

1980-ci  ildən  sonra  MKS  bütün  pa- 

ram etrbr  üzrə  əhəmiyyətli  dərəcədə 

irəliləyib.  Kanada,  Avstraliya  və  Yeni 

Zelandiya  ib   yanaşı,  İsveç  və  Finlan- 

diya  güclü  MKS-ə  malik  dövlətlərə, 

İspaniya isə zəifdən mülayim  MKS  yü- 

rüdon dövlətə çevrilibbr. Təsadüfi deyil 

ki,  bu  tədqiqatdan  da  göründüyü  kimi, 

Niderland  elmi  ədəbiyyatda  geriləyən 

MKS  ölkəsi  kimi  təqdim  edilir.  Ümu- 

m iyyətb, 21  ölkə arasında эп zəif MKS 

ölkəbri Yaponiya və Yunanıstandır.

M İPEX  -  M iqrant inteqrasiya  Siyasəti  İndeksi

D ö v b tb rin  multikulturalizm siyasətinin xüsusib miqrantlara istiqam ətbnm iş yon- 

b rin i  ölçən  digər maraqlı  indeks  MİPEX  (Migrant  İntagration  Policy  Index)  -   Miqrant 

inteqrasiya  indeksi  adlanir.  Bu  indeks  Brüsseldə  yerbşən  beyin  mərkəzi  Miqrasiya  Si- 

yasəti  Qrupu  (Migration  Policy  Group)  təsisçisi  və  direktoru Yan  Nissen  və  həmkarları 

tərəfindən  ilk  dəfə  2007-ci  ildə  tərtib  edilib.  MİPEX  38  ölkədə  (Avropa  İttifaqı  ölkələri, 

Avstraliya, Kanada,  İslandiya, Yaponiya, Cənubi  Koreya, Yeni Zelandiya, Norveç,  İsveç- 

гэ Türkiyə və ABŞ)  8  istiqamət üzrə  167  göstəriciyə əsasən  hesablanır.  İndeks göstərilən 

ölkəbrdə  hökum ətbrin  miqrantların  təşviqi  və  inteqrasiyası  üzrə  apardıqları  siyasətin 

təhlili  və müqayisəsi  üçün эп etibarlı a b tb rd ə n  biri  hesab olunur.

Cədvəl 5.  Yerlı xalqlar üzrə MKS 

indeksinin ölkələr üzrə göstəriciləri

Ümumi  qiymət

1

9

8

0

2

0

0

0

2

0

1

0

Avstraliya

1

4.5

6

Kanada

5.5

7

8.5

Danimarka

6

7

7

Finlandiya

3.5

3.5

4

Yaponiya

0

1

3

Yeni  Zelandiya

6

7

7.5

Norveç

0.5

4

5

İsveç

1

2

3

ABŞ

7.5

7.5

8

36

D n v l r ^ t  

D i n   -   N o 

( А 1 Л 

N nVÄ RR  .  n F ^ A R R  

9 П 1Л

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

MİPEX-də ölçülən  siyasət istiqamətləri  aşağıdakılardır:

1.  Məşğulluq bazarının  mobilliyi;

2.  Təhsil;

3.  Siyasi  iştirakçılıq;

4. Vətəndaşlıq əldə etməyin mümkünlüyü;

5. Ailənin  qovuşdurulması;

6.  Sağlamlıq;

7.  Daimi  yaşama icazəsinə əlçatanlıq;

8. Antidiskriminasiya.

C ə d v ə l  6 .  M İ P E X  — M iq r a n t  I n t e q r a s iy a   S iy a s ə ti  İ n d e k s i

S iy a s ə tin

is tiq a m ə tlə r i

M ə ş ğ u llu q  

b a z a r ın m  m o b iliy i

T ə h s il

S iy a s i  iş tira k ç ılıq

V ə tə n d a ş lıq   ə ld ə

e tm ə y in

m ü m k ü n lü y ü

A ilə n in

q o v u ş d u r u lm a s ı

S a ğ la m lıq

S iy a s i  is tiq a m o t  ü z r ə   t ə h lilin  

m ə q s ə d i

İm rn iq r a n tla rın   iş lə   tə m in  

o lu n m a s ı  v ə  b a c a r ıq la r m ın  

a rtırılm a s ı  ü ç ü n   Ь эгаЬ эг 

h ü q u q la r ı  v ə   im k a n la r ı

T ə h s il  s is te m i  m iq r a n tla r m  

ö v la d la ır n m   e h tiy a c la r ın a  

h ə s s a s   m ü n a s ib ə t  g ö s tə rir m i?

M iq r a n tla r ın   ö lk ə n in   s iy a s i 

h ə y a tm d a   iş tira k  e tm ə k  

h ü q u q la r ı  v ə   im k a n la r ı 

v a rm ı?

I m m iq r a n tla r  a s a n lıq la  

v ə tə n d a ş lıq   ə ld o   e d ə  

b ilir lə rm i?

M iq r a n tla r   v ə tə n lə rin d ə  

q a lm ış   a ilə lə r in i  y e r lə ş d ik lə r i 

ö lk ə y ə   g ə tirə   b ilir lə rm i?

Ö lk ə n in   s ə h iy y ə   s is te m i 

im m iq ra n tla rın   e h tiy a c la r ın a  

h ə s s a s d ır m ı?

M iq r a n tla r  m ü v ə q q ə ti  y a ş a m a  

D a im i  y a ş a m a  

ic a z ə s in d ə n   d a im i  y a ş a m a

ic a z ə siııo   ə lç a ta rl ıq 

ic a z ə s in ə   a s a n lıq la  k e ç ə  

b ilir lə rm i?

A n tid is k r im in a s iy a

H a rn ı  h ə y a tın   b ü tü n  

s f e r a la r ın d a   irq i,  e tn ik ,  d in i 

v ə   m illi  a y r ıs e ç k ilik d ə n  

e ff e k tiv   ş ə k ild ə   m ü d a f iə  

o lu n u r m u ?

Ö lç ü lo r

M ə ş ğ u llu q  b a z a r m a   ə lç a ta rlıq  

Ü m u m i  y a r d ım a   ə lç a ta rlıq  

Ü n v a n lı  y a rd ım  

İ ş ç ilə r in   h ü q u q la r ı

Ə lç a ta r lıq

E h tiy a c la r a  h ə d ə f lə n m ə  

Y e n i  im k a n la r  

M  ə d ə n  iy y ə tlə r a r a s  ı  tə h s il

S e ç k i  h ü q u q la r ı 

S iy a s i  a z a d lıq la r  

M ə ş v ə r ə tç i  o r q a n la r  

T ə tb iq   s iy a s ə ti

U y ğ u n lu q

Ş ə rtlə r

S ta tu s u n   tə h lü k ə s iz liy i 

İk ili  v ə tə n d a ş lıq

U y ğ u n lu q

Ş ə r tlə r

S ta tu s u n   tə h lü k ə s iz liy i 

Ə la q ə li  h ü q u q la r

F a y d a la n a  b ilm ə k   h ü q u q u  

Ə lç a ta r lıq   s iy a s ə ti 

X id m ə tlə r

D ə y iş m ə   m e x a n iz m lə ri

U y ğ u n lu q

Ş ə rtlə r

S ta tu s u n   tə h lü k ə s iz liy i 

Ə la q ə li  h ü q u q la r

A n la y ış ın   s ə r h ə d lə r in in  

m ü ə y y ə n lə ş d ir ilm ə s i 

T ə tb iq   s a h ə lə ri 

T ə tb iq   m e x a n iz m lə ri 

B ə r a b ə r lik   s iy a so ti

Ппл/I^t  \  л  D i n   -  No  0 6   i Д 7 )  N O Y A R R   -  D K K A R R   2 0 1 6

37

A

z

o

rb

a

y

c

a

n

 

R

e

s

p

u

b

li

k

a

s

ı 

D

in

i 

Q

u

ru

m

la

rl

a

 

İş 

üz

rə

 

D

ö

v

lə

t 

K

o

m

it

ə

si

n

in

 

J

u

rn

a

lı

A

z

ə

rb

a

y

c

a

n

 

R

e

s

p

u

b

li

k

a

sı

 

D

in

i 

Q

u

ru

m

la

rl

a

 

İş 

üz

rə

 

D

ö

v

lə

t 

K

o

m

it

ə

si

n

in

 

J

u

rn

a

lı

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

C advəl  7.  M IP E X  iizrə  ölkalərin  re ytin q i

R eytinq 2014

Q iym ət

R eytinq  2014

Q iym ət

Reytinq  2014

Q iym əl

1

İsveç

78

13

D anim arka

59

27

Sloveniya

44

2

P ortuqaliya

75

15

L üksem burq

57

27

Y unanıstan

44

3

Y eni

Z elandiya

70

15

B irləşm iş

K rallıq

57

27

Y aponiya

44

4

F in lan d iy a

69

17

F ran sa

54

30

X o rv atiy a

43

4

N orveç

69

18

C ənubi

K oreya

53

31

B olqarıstan

42

6

K anada

68

19

İrlandiya

52

32

P olşa

41

7

B elçika

67

20

A v striy a

50

33

M alta

40

8

A v straliy a

66

21

İsveçrə

49

34

S lovakiya

37

9

A B Ş

63

22

E stoniya

46

34

L itva

37

10

A lm aniya

61

23

M acarıstan

45

36

K ip r

35

N iderland

60

23

İslandiya

45

37

L atviya

31

11

İspaniya

60

23

Ç exiya

45

38

T ürkiyə

25

13

İtaliya

59

23

R um ıniya

45

Tədqiqatın nəticələri  də  son  dərəcə maraqlıdır. Avropa İttifaqı  ölkələrində yaşayan 

təxminən 20  milyon  insan  (40%) Aİ  vətəndaşı  deyil.  Mənşəcə Aİ-dən  olmayan  miqrant- 

ların  38%-ə qədəri  az aşağı  təhsilli  şəxslərdir.  Son  illərdə yoxsulluq və  sosial  təcrid riski 

ib   qarşılaşan  miqrantların  sayı  49%-э  çatır,  məşğulluq  səviyyəsi  isə  azalaraq  56.5%-э 

düşüb.  MİPEX-i  ehtiva  edən  38  ölkənin  həyata  keçirdiyi  siyasətə  əsasən  miqrantlarm 

hüquq  və  imkanları  isə  birmənalı  deyil.  Onlar,  adətən  miqrantların  az  olduğu  ölkələrdə

38

Dövlət və Din - № 06 (47)  NOYABR - DEKABR  2016

BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ

(Baltikyam ölkələr, Yaponiya, Mərkəzi və Şərqi Avropa) daha çox maneə və stereotiplərlə 

qarşılaşırlar.  Köhnə  və  böyük  miqrasiya  ölkələri  olan  Qərbi Avropa  isə  miqrantlar üçün 

daha əlverişlidir,  lakin hökumətlərin  siyasi  iradələri  ənənələrdən daha önəmlidir.

Məşğulluq  siyasəti  imkan verir ki,  əksər miqrantlar  iş  tapa bilsinbr və  onların  ək- 

səriyyəti  10+  ildə  məşğulluq  bazarında  özünə  yer  tapir.  Lakin  bu  iş b r  bir  çox  hallar- 

da  onların  bacarıqlarından  daha  aşağı  olur  və  ya  həddindən  artıq  az  maaşla  təmin  edən 

işbrdir.  Ənənəvi  miqrasiya  ölkələri  və  Qərbi  Avropa  d ö v b tb rin in   bir  çoxu  ümumi  və 

ünvanlı proqramlara getdikcə daha çox investisiya qoyurlar.  Lakin bəzi  d ö v b tb r yeni və 

kiçik olduqları üçün Aİ-dan olmayan təlim və işsizlik yardımlarından yararlana bilməyən 

miqrantların  ehtiyaclarını  qarşılamaqda  acizdirbr.  Skandinaviya  ölkələri,  İspaniya  və 

Portuqaliya  a ib b rin  qovuşması proqramlarında daha çox  uğur qazanıblar.  Lakin bir sıra 

ölkələr populist partiyaların təsiri nəticəsində daha sərt siyasət yürüdürbr.

Müxtəlifliyin səviyyəsi artdıqca təhsil və səhiyyə sistem bri miqrantlarm ehtiyacla- 

rını ödəməkdə daha çox çətinliklərlə ü zb şirb r.  Bu ehtiyacları qarşılayacaq kvalifikasiyalı 

mütəxəssislər azdır.  Miqrantların təhsilə və tibb xidmətlərinə çıxışı onların hüquqi status- 

larından  asılıdır.

Siyasi  proqramlar miqrantlarm  daimi  yaşama  icazəsi  almalarına,  seçicilərə  və  bə- 

rabər  vətəndaşlara  çevrilmələrinə  daha  çox  təsir  edir.  Avstriya,  Kipr,  Yunanıstan  kimi 

d ö v b tb r  daimi  yaşayışa  və  vətəndaşlığa  müqavimət  göstərməklə  miqrantları  daha  çox 

risk  altına alır və  onların  sosial təcridini  sürətbndirir.  Daimi  yaşayışa icazənin verilməsi 

vətəndaşlığın  məhdudlaşdırılması  riskini  azaltsa da,  cəmiyyətdə  miqrantlara  qarşı  ikinci 

növ  insanlar  kimi  davranılması  şansı  çoxalır.  Bəzi  ölkələr  konkret  dövlətlərdən  gələn 

miqrantlara üstünlük verməklə digərlərinə daha çox müqavimət göstərirlər.

Güclü  antidiskriminasiya  siyasəti Avropada populyardır,  lakin yeni  olduğundan 

уэ

 

zəif maliyyəbşdirildiyindən isbnilən nəticəni  vermir.

MİPEX  üzrə  miqrant  siyasətinin  эп  uğurlu  d ö v b tb ri  İsveç,  Portuqaliya,  Yeni  Ze- 

landiya,  Finlandiya və Norveçdir.  Ən  sərt  miqrasiya  siyasəti  isə  Türkiyə,  Latviya,  Kipr, 

Litva və  Slovakiyadadır (bax:  Cədvəl  7).