Muloxaza. Xulosa chikarish

3-chizma.
3. I – Juz’iy tasdiq hukmlarning subyekti hamma vaqt to’liqsiz hajmda olinadi, predikati esa ba’zan to’liq, ba’zan to’liqsiz hajmda bo’ladi. Masalan, «Ba’zi talabalar ingliz tilini biladi» degan hukmning terminlari quyidagicha: S – talabalar, R – ingliz tilini biladiganlar, ba’zi – mavjudlik kvantori. Bu hukmda S ham, R ham to’liqsiz hajmda olingan bo’lib, har ikki terminning hajmi bir-biriga qisman mos keladi (4-chizma).






4-chizma.
Yana bir misolni ko’ramiz: «Ba’zi shifokorlar xirurgdir». Bu hukmda S – shifokorlar, R – xirurglar, ba’zi – mavjudlik kvantoridir. Hukmda subyekt to’liq hajmda olinmagan, chunki unda ba’zi shifokorlar haqida fikr bildirilgan, predikat esa to’liq hajmda olingan, chunki xirurglarning hammasi shifokordir. Predikatning hajmi subyektning hajmiga kirgani uchun u to’liq hajmda olingan bo’ladi (5-chizma).



5-chizma.
4. O – Juz’iy inkor hukmlarning subyekti hamma vaqt to’liqsiz hajmda, predikati esa to’liq hajmda olinadi. Masalan, «Ba’zi yoshlar hunarmand emas». Bu hukmning terminlari: S – yoshlar, R – hunarmand emaslar; ba’zi – mavjudlik kvantori. Hukmning subyekti to’liq hajmda olinmagan, unda yoshlarning bir qismi haqida fikr yuritiladi, xolos. Hukmning predikati esa to’liq hajmda olingan. Unda hunarmandlarning hammasi haqida fikr bildirilgan (6-chizma).










6-chizma.

Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirib aytish mumkinki, umumiy hukmlarning subyekti hamma vaqt to’liq hajmda, juz’iy hukmlarning subyekti to’liqsiz hajmda olinadi. Inkor hukmlarning predikati hamma vaqt to’liq hajmda bo’ladi. Tasdiq hukmlarning predikati R< S bo’lgandagina to’liq hajmda bo’ladi, boshqa hollarda esa to’liqsiz hajmda olinadi.

Hukmlarda terminlar hajmini aniqlash qat’iy sillogizmni to’g’ri tuzishda va bevosita xulosa chiqarishda muhim ahamiyatga ega.
Oddiy hukmlarda terminlar hajmini quyidagi shakl orqali yaqqol ifodalashda «+»¸«-» belgilaridan foydalinadi. Bunda «+» to’liq hajmni, «–» to’liqsiz hajmni bildiradi.