Muhitning o’ta noqulay sharoitlari

O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi
Toshkentt davlat pedagogika universiteti. Tabiiy fanlar fakulteti 206 - guruh Jo’rakulova Nodira
Mavzu: Odam hayot tarzida ekologik omillarning ro’li

Muhitning o’ta noqulay sharoitlari.

• 
  Haroratning yuqori bo’lishiga moslanish.
  
• 
  Oziqlanish ekologiyasi.
  
• 
  Oziqlanishning yashash muhitiga bog’liqligi.
  
• 
  Ozuqaga qarab jismoniy va irqiy tafovutlar.
  
• 
  Oziqlanishning ijtimoiy aspekti.
  

Muhitning o’ta noqulay sharoitlari.

Har bir odamning tuzilishi yashash muhitining o‘ziga xos iqlim rejimiga bog‘liq. Yer sharida yil davomida issiq, sovuq bo‘lishi, bulutli kunlar, shamol bo‘lishi yoki bo‘lmasligi yomg‘irli kunlar doimo almashinib turadi. 0 – 300 kenglikda issiq, 30 –450 kenglik iliq, 45 – 600 kenglikda mo‗tadil, 60 – 900 kenglikdagi iqlim sovuq hisoblanadi. Odamning haroratga bo‘lgan moslanishi uch tipda bo‘ladi.
1.Umumiy fiziologik moslanish termoregulatsiya funksiyasi, metobolizm sirkulatsiya sistemalari bilan bog‘liq bo‘lgan. U xilma xil harorat muhitida yashash va ishlashni ta‘minlaydi. Odamning bu xususiyati keyinroq rivojlangan. Moslanish qisqa va uzun muddatli bo‘ladi.

2. 
   Maxsus fiziologik, anatomik, antropologik adaptativ reaksiyalar bo‘lib, uning asosida genotipning o‘ziga xosligi yotadi.
   
3. 
   Madaniy ijtimoiy moslanishga odamning uy joy, kiyim – kechak issiqlik ventilyatsiya sistemasi bilan ta‘minlanishi kiradi. Iqlim omiliga odamning moslashishi.
   

1. 
   Komfort holatni ta‘minlashi
   
2. 
   O‘ta charchamasdan jismoniy ish bajarishi
   

V. Har xil mutaxasislikka mansub kishilarning muvaffaqiyatlarini kam xato qilish orqali egallashi.
G. O‘sish va rivojlanish uchun normal sharoit yaratish kerak

Haroratning yuqori bo’lishiga moslanish.

Atrof- muhitda haroratning yuqori bo‘lishi tufayli organizmda boradigan fiziologik reaksiyalarning bir maromda amalga oshirish issiqlikning tanadan ajralishini kuchaytirish orqali amalga oshadi. Odam terisi qanday rangda bo‘lishiga qaramay ter ajratish organi sanaladi. Agar bu harorat balansini saqlay olmasa, terlash kuchayadi. Har xil irq guruhlari terining o‘xshash joylaridagi ter bezlar soni deyarli o‘xshash 1) panja 2) orqa, 3) bilak, 4) yelka, 5) tovon, 6) boldir, son 7) qorin, ko‘krakdagi ter bezlari Yevropaliklardan Afrikaliklar tomon ko‘paya borishi aniqlangan. Lekin xona sharoitida 37,8 haroratda negrlar yevropaliklarga nisbatan kam ter ajratadi. Anatomik – antropologik adaptiv belgilardan tashqari yuqori haroratga nisbatan fiziologik moslashish ham bor. Laboratoriya sharoitida sinovdan o‘tayotgan shaxslar yuqori issisqlik ta‘siri tufayli birinchi kun bir soatdan so‘ng ishlashni to‘xtatganlar, 5-kun esa 4 soat ish bajarganlar. Sinovdan o‘tayotganlarni qon aylanishi sezilarli darajada yaxshilangan, yurak urishi kamaygan. Bunday tajribalarda ter bezlarini ishi sezilarli ortib, ter chiqish kuchayadi va oqibatda tana namlanishi tekis bo‘ladi.
Oziqlanish ekologiyasi.
Odam bir soatda 7 kilokaloriya energiya sarflaydi. Homilador ayollar esa 1soatda 100 kilokaloriya, bolalar yoshiga qarab 40 – 60 kilokaloriya sarflaydi. Odam yurganda 110 kilokaloriya, yuk tashiganda 200, bir soat davomida daraxt kesayotganda 480 kilokaloriyani yo’qotadi. Oziqlanish va energiya manbai har xil, chunonchi tabiatdan tayyor hayvonlar, o‘simliklarni yig‘ish hisobiga oziqlanuvchi Kaliforniyadagi indeys (mongoloid), Avstraliyada yashovchi veddalar (ayralandlar), bushmenlar (Afrika negrlari), janubiy Afrikada yashovchi pakana negrlar yoki pigmeylar eskimoslar, Amerika indeyslari, melanaziyaliklar veddalar ovchilik, baliq tutish bilan mashg‘uldir. Bir kunda buyuk Britaniyaliklar 110g yog‘ (990k/k) 400g uglevod (1600k/k) 100g oqsil (400kk) olgan holda eskimoslar esa 162g yog‘ (1458) 59g uglevod (236k/k) 377 oqsil (1408k/k)ni ozuqa bilan oladilar. Barbodas orolida yashovchilar esa bir kunda ozuqa bilan 63gr yog‘ (567k/k) 416g uglevod (1664k/k) 45g (180k/k) oladilar.

Oziqlanishning yashash muhitiga bog’liqligi.
Dunyo aholisining qanday irqqa mansubligidan qat‘iy nazar oziqlanishni 3 guruhga bo‘lish mumkin.
1.Ovchilik yordamida oziqlanish

2. 
   Dehqonchilik yordamida oziqlanish
   
3. 
   dehqonchilik ham chorvachilik yordamida oziqlanish.
   

Pishmagan go‘shtning 100 grami 200 – 300 k/k energiya beradi. Uning kaloriyasi ko‘pligi yoki ozligi go‘shtdagi yog‘ miqdoriga bog‘liq. Organizm normal
faoliyati uchun bir kunda 800g go‘sht ist‘emol qilishi kerak. Shunga ko‘ra ovchilikda ovlangan hayvon go‘shti 2- 3 kunga yetarli bo‘ladi, xolos. Eskimoslar tyulenlar bahorda morj bilan oziqlanadilar. Eskimoslar shunga qaramay it va ayiqning jigarini yemaydi. Unda vitamin A ko‘p bo‘lgani sababli zaharli. Eskimoslar shimol bug‘ularining, mox va lishaynik, tulki, bo‘rilarning me‘dalarini yeydilar. Ulava fermentlarga boy. Eskimoslar yana shimol bug‘ulari, quyonlar, o‘rdak, g‘ozlarni va losos balig‘ini ham ov qiladilar.