Muhandislik texnologiya

Bosimlar farqi o`zgaruvchan sarf o`zgaruvchning tuzulishi va ishlash prinsipi 

 

Bu  sarf  o'lchagichlarning  ishlash  usuli  quvurda  moddaning  oqim  yo'lida  o'rnatilgan 

qandaydir  toraytirish  qurilmasi  yordamida  hosil  qilinadigan  bosimlar  farqini  o'lchashga 

asoslangan  bo'lib,  suyuqliklar,  gazlar  (bug'lar)  ning  sarfini  o'lchash  vositasi  sifatida  keng 

tarqalgan.  Toraytirgichlar  sifatida  asosan  standart  diafragmalar,  soplolar  hamda  boshqa 

soplolari ishlatiladi. 

 

Bosim kamayishi o‟zgarmas sarf o‟lchagichlar  – rotametrlar tajriba sharoitlarida va 

sanoatda  keng  ishlatilib,  toza  va  oz  miqdorda  ifloslangan  bir  jinsli  suyuqlik  va  gazlarning 

ravon o‟zgaruvchi hajmli sarfini o‟lchashga mo‟ljallangan (Davlat standart 13045-67). Bular 

gaztahlillovchi va  boshqa asboblarda sarf  indikatori sifatida ham ishlatiladi. 

 

Asbobning  ishlash  prinsipi  o‟lchanayotgan  muhit  oqimining  pastdan  yuqoriga 

o‟tishida  konik  naycha  ichiga  joylashgan  qalqovichning  vertikal  siljishiga  asoslangan. 

Qalqovichning  holati  o‟zgarishi  bilan  qalqovich  va  konik  naychaning  ichki  devorlari 

orasidagi o‟tish kesimi o‟zgaradi, natijada o‟tish kesimidagi oqimning tezligi o‟zgarmaydi. 

Bosimlar  farqi  qalqovich  ko‟ndalang  kesimi  yuzining  birligidagi  massaga  tenglashguncha 

qalqovich  harakatda  bo‟ladi.  Berilgan  muhitning  har  bir  sarf  kattaligiga  qalqovichning 

muayyan  holati  mos  keladi.  Rotametrlar  bosim  farqi  o‟zgaruvchan  sarf  o‟lchagichlarga 

nisbatan bir qator afzalliklarga ega: rotametrlarning shaklallari teng bo‟linmali bo‟lib, uncha 

katta bo‟lmagan sarflarni o‟lchashga imkon beradi; bosimning yo‟qotilishi kichik va u sarf 

kattaligiga bog‟liq emas, rotametrlarning o‟lchash diapazoni katta:  

 

1

10

m in

m ax



Q

Q

     

 

 

Asbobning o‟lchash qismi vertikal joylashgan konik naycha va qalqovichdan iborat. 

 

Konik naychadagi xalqaning kesim yuzi balandlikka proporsional o‟zgaradi. Pastdan 

yuqoriga  o‟tadigan  suyuqlik    yoki  gaz  oqimi  qalqovichga  kursatilgan  kuchlar 

muvozanatlashguncha uni yuqori ko‟taradi. Kuchlar muvozanatlashganda qalqovich ma„lum 

balandlikda to‟xtaydi, bu esa sarf miqdorini ko‟rsatadi. Qalqovichning ish holatidagi, ya„ni 

o‟lchanayotgan muhitga batamom cho‟kkan paytdagi og‟irligi 

 

                                                 

)

(

j

j

МV

G

к

k

к





                                     (1.1)  

 

---

 

O’zg

 

Varaq

 

Hujjat 

№ 

Imzo 

Sana 

Varaq 

 

 

 

Musaeva N. 

Хayrullaev S. 

Bajardi 

Rahbar 

 

bu  еrda 

к

G

-qalqovichning  og‟irligi,  kg; 

k

V

  –  qalqovich  hajmi,  m

3

; 

к

j

  –  qalqovich 

tayyorlangan  materialning  solishtirma  og‟irligi,  kg/m

3

;  J-  o‟lchanayotgan  muhitning 

solishtirma og‟irligi, kg/m

3

. 

 

Bu  holda  qalqovichning  og‟irlik  kuchi  pastga  qaratilgan.  Qalqovichning  og‟irligi 

yuqoriga yo‟nalgan kuch bilan muvozanatlashadi: 

    

Muhitning  o‟zgarmas  oqimiga  mos  bo‟lgan  qalqovichning  muvozanat  holatidagi 

og‟irlik va itaruvchi kuchi o‟rtasidagi tenglik quyidagicha: