Muhandislik kommunikatsiyalar

1.2 Nasoslarning asosiy ko‘rsatgichlari va tavsifi

Dinamik nasoslar o‘zidan o‘tkazayotgan suyuklikning kinetik energiyasini orttiradi, sungra bu energiyaning ko‘prok qismini bosim energiyasi (potengsial energiya) ga aylantiradi. Suyuklikka dinamik nasoslar yordamida kinetik energiya berish ikki boskichda amalga oshiriladi. Birinchidan, nasosning ish bo‘lmasiga yoki ish gildiragiga kirishdan oldin siyraklanish xosil bo‘lib siyraklanish bosimi bilan ta’minlovchi idishdagi bosimlar farqi xisobiga suyuklikning tezligi (ya’ni kinetik energiyasi) ortadi. Ikkinchidan, ish kamerasi yoki ish gildiragida mexanik harakat yordamida kinetik energiya beriladi. Kurakli nasoslarda katta tezlik bilan aylanayotgan ish gildiragi suyuklikni aylanma xarakat kildiradi, natijada suyuklikning tezligi avvalo aylanma tezlik xisobiga ortadi. Bundan tashqari, aylanma xarakat kilayotgan suyuklikka albatta markazdan kochma kuch ta’sir kilib uning markazdan kochma tezligini oshiradi. SHunday kilib, suyuklikning tezligi yana ortadi. SHu usul bilan nasos berayotgan energiyani kinetik energiya ko‘rinishida kabul kiladi. Tabiyki markazida kochma kuch ta’sirida suyuklik nasos korpusiga borib takalishi (markazdan qochma tezlikning kamayishi) natijasida potensial energiya (bosim) ham qisman ortadi, lekin bu nasoslarda suyuklikka asosan kinetik energiya beriladi. Nasosdan chiqishda esa avval spiral yo‘l yoki yo‘naltiruvchi apparat yordamida, sungra eca diffuzor yordamida suyuqlikning kesimini oshirib boriladi. Natijada suyuklik olgan kinetik energiyaning ko‘pchilik kismi potensial energiyaga aylanadi. Suyuqlikning kolgan kinetik energiyasi uni inersiya bo‘yicha harakat kildiradi. Potensiap energiyadan esa zaruratga karab turli maksadlarda foydalaniladi (masalan, surilgan suyuklkkni transport kilish, boshka biror mexanizmni gidrodvigatellar yordamida xarakatga keltirish va x.)

Nasoslarming ba’zi turlaridan suyuklik yoki gazni boshka joyga ko‘chirish yo‘li bilan siyraklanish xosil kilish foydalaniladi. Bunday nasoslarda suyuklikka energiya berish kabi asosiy vazifadan ko‘ra vakuum xosil kilish xossasi muxim bo‘lib, ular vakuum nasoslar deyiladi.

Oqimchali nasoslarda suyuqlikka nasos korpusidan katta tezlik bilan o‘tayotgai ish suyukligi yordamida energiya beriladi. Bunda xam avval okimchaning katta tezlik bilan utishi xisobiga hosil bulgan siyraklanish yordamida energiya beriladi. Sungra ish bo‘lmasida ikki suyuklikning aralashuvidan energiyasi ko‘p suyuklik bilan energiyasi kam suyuklik zarrachalari orasida energiya almashinuvchi vujudga keladi. SHunday kilib, surilayotgan suyuklikka ish suyukligi yordamida energiya beriladi.

Suyuqlikka gidravlik zarba yorlamida xosil kilingan kushimcha bosim xisobiga energiya berib, so‘ngra uni o‘z inersiyasi xisobiga ko‘taruvchi-gidravlik taranlarni xam dinamik nasoslar guruxiga kiritish mumkin. Bundan qurilmalarning tuzilishi va ishlash priniipi xaqida gidranlika bo‘limida to‘lik ma’lumot berilgan.

Hajmiy nasoslarda esa nasosdan o‘tayotgan suyuklnkka potensial energiya ish bulmasining o‘zida berilgani uchun dinamik nasoslardagi kabi uiing chiqishida ham maxsus kurilmalar ko‘llashga xojat kolmaydi. Bu nasoslarda suyuklmkka qisman kinetik energiya ham beriladi, lekin unga beripgan energiyaning asosin qismi potenimal energiyadan iborat.

Bu ish porshenli nasoslarda porshenni ilgarilama-kaytma xarakat kildiruvchi kuchi yordamida avval psh bo‘lmasining hajmini oshirib, suyuklikni so‘rilish teshigi va so‘rilish klapani orqali bo‘lmaga kiritish, so‘ngra uning xajmini kamaytirish hisobiga haydash teshigi va klapani orkali sikib chikarish yo‘li bilan amalga oshiriladi, Xuddi shu prinsip porshen rotorli nasoslarda xam ko‘llaniladi. Porshenli nasoslarda bir vaktda; bir necha porshen’ ishlashi mumkin. Bu holda nasos ko‘p karra-xarakatli yoki kiskacha ko‘p xarakatli nasoslar deyiladi, (Masalan, ikki xarakatli, uch xarakatli, va xokazo nasoslar.) SHiberli yoki plastinkaln nasoslarda esa suyuklikka potensial energiya berish xajmi kamayib boruvchi bo‘lmala ikki tomonidan plastinkalar bilan chegaralangan xajmning avval bo‘lmaning tor kismidan keng kismiga so‘ngra keng kismidan tor kismiga aylanma xarakat yordamida siljitish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bundal xarakatni porshenli nasosdagi ilgarilama-kaytma xarakatga kiyoslash mumkin. Ikki plastinka bilan chegaralangan xajm bo‘lmaning tor kismidan keng kismiga siljiganda so‘rish, keng kismidan tor kismiga siljiganida esa xaldash protsessi vujudga keladi.

Kolozorotli, shesternyali va vintli nasoslarda esa bu ish surnsh bo‘lmachasidagi suyuklik bilan ikki tomonidan (shesternya tishlari, vintning bo‘rtmalari va boshkalar bilan) chegaralangan xaymni to‘ldirish va katta aylanmma tezlik yordamida xaldash bo‘lmachasiga keltirib tushirish yuli bilan amalga oshiriladi. Bunla suyuklik xamdash bo‘lmachasi bir shesternya yokm vintdagi chegaralangan xajmga ikkinchi shesternyaning tishi yoki vintdagi bo‘rtmasi sikilib kirishi natijasida sikib chiqariladi. Bo‘shagan hajm esa so‘rish bo‘lmachasida yana suyuklikka tuldirilali. Dinamik va hajmiy nasoslarning barcha turlari ustida tulik to‘xtashga imkoniyat bo‘lmagani uchun bu erda ularning eng ko‘p tarkalganlarining ishlash prinsiplari xakida ma’lumot berish bilan chegaralanamiz.